marxoudi_web1ekfrasi_logolhs_logo

 

Ανατολική Μεσόγειος και Κύπρος*

Υπάρχει ένα στερεότυπο πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνονται οι συζητήσεις για το Κυπριακό

Ασφάλεια , εγγυήσεις , Τουρκία, μερισμός στην εξουσία, εδαφικό, περιουσιακό.

Μια συνταγή που κατασκευάζει εύκολους λόγους και που προσφέρεται για σωστές θέσεις και τοποθετήσεις, που στο τέλος τίποτα δε σημαίνουν, με αποτέλεσμα να διαιωνίζεται, εκ του ασφαλούς, το πρόβλημα.

Και,  φυσικά, για όλα φταίει η Τουρκία και οι «εγκάθετοι» της Άγκυρας στη Λευκωσία, του Ακιντσί συμπεριλαμβανομένου.

Το ό,τι μπήκαμε σε άλλη εποχή ανασχηματισμού επιρροών και στρατηγικών ελέγχων στην περιοχή μας ούτε λόγος γίνεται, ούτε υποψία. Ούτε, φυσικά, κατανοούμε τι σημαίνει αυτό με ανοικτό το Κυπριακό, πράγμα που έχει ως επακόλουθο κυπριακή αδυναμία και ευχέρεια των άλλων να χρησιμοποιούν κατά βούληση το πρόβλημά μας και στο βαθμό που τους συμφέρει.

Δεν πήραμε χαμπάρι ότι δεν υφίσταται πλέον η αρχαία τάξη πραγμάτων που εξαρτιόταν από τη δύναμη που έλεγχε με το στόλο της τη Μεσόγειο. Οι ΗΠΑ , τελευταία υπερδύναμη που έλεγχε την περιοχή στράφηκε προς τον Ειρηνικό και έμεινε ένα τεράστιο κενό στην Ανατολική Μεσόγειο και ακόμη πιο πέρα. Ένα κενό που αλλάζει το σκηνικό στην περιοχή. Η Τουρκία μετα την αμφισβήτηση της Λωζάνης, αμφισβητεί πια και την παλιά διευθέτηση που όρισαν οι ναυμαχίες του 16ου αιώνα, της Τρίπολης (Λιβύης) μέχρι εκείνης της Ναυπάκτου, μεταξύ Δύσης και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Με το Κυπριακό ανοικτό σε αυτή τη γενικότερη εκκρεμότητα διευρύνεται η κρίση από τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου μέχρι το Αιγαίο και, ακόμη πιο πέρα, στη νοτιοδυτική Μεσόγειο.

Και δεν είναι μόνο η Τουρκία. Είναι και η Ρωσία με τη βάση της στη Συρία, την αεροπορία και το στρατό της, αλλά και το ναυτικό της στην Ανατολική Μεσόγειο και με δική της πρόσβαση στη Λιβύη.

Οι διάφορές που παρουσιάζονται μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας  αφορούν διελκυστίνδα διασφάλισης σημείων επιρροής.

Και η Δύση; Η ΕΕ; Οι ΗΠΑ; Περνούμε και την πρώτη εποχή διάσπασης της Δυτικής διατλαντικής ενότητας με εμφανή τα σημεία αντιπαλότητας των ΗΠΑ και της ΕΕ. Κεντρικό σημείο στην αμερικανική πολιτική η διαμάχη της με τη Ρωσία  και η χρησιμοποίηση κάθε μέσου προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ για την Ευρώπη η  Ρωσία αποτελεί γείτονα με τον οποίο θα πρέπει να συμβιώσει.

Οι ΗΠΑ στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου δρουν πλέον με ανάθεση ρόλων (Μενέντεζ- Ρούμπιο) σε χώρες της περιοχής, της Κύπρου συμπεριλαμβανομένης,  με στόχο και πάλι τη Ρωσία και, στο βαθμό που υπάρχει ρωσοτουρκική συνεργασία, περιλαμβάνει και την Τουρκία , όπως η υπόθεση του East- Med.

Η πολιτική της Ευρώπης, ωστόσο, είναι διαφορετική. Η Τουρκία είναι εταίρος της και με συμβατικές σχέσεις για κρίσιμα ζητήματα, όπως οι οικονομικές σχέσεις και, ιδιαίτερα, το Μεταναστευτικό. Συνολική πολιτική για τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής δε διαθέτει. Λείπει η ενιαία εξωτερική πολιτική και  η στρατιωτική ισχύς που απαιτείται για να εδραιώσει τη θέση της . Η παρουσία της παραμένει διπλωματική και αποσπασματική.

Κάποιες χώρες διατηρούν πλοία στην περιοχή για την εξυπηρέτηση δικών τους συμφερόντων, χωρίς αυτό ν’ αποτελεί συγκροτημένη ευρωπαϊκή πολιτική.

 Πιο εντυπωσιακό συμβάν είναι η παρουσία του αεροπλανοφόρου Σιάρλ Ντε Γκωλ στη Λεμεσό.

Χαιρετίστηκε από τον Προέδρο της Δημοκρατίας ως απάντηση σε αυτούς που προκαλούν ένταση στην περιοχή. Όμως η γαλλική θέση είναι διαφορετική. Σύμφωνα με τη δήλωση της Γαλλίδας υπουργού Άμυνας (Βήμα 23.2.2020) το αεροπλανοφόρο δε βρίσκεται στην περιοχή για κλιμάκωση της έντασης, δηλαδή να εμποδίσει τουρκικές διατρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ. Επιπρόσθετα δήλωσε ότι θεωρεί την Τουρκία εταίρο και όχι αντίπαλό της.

Απ΄ εκεί και πέρα όλοι, κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί καταφεύγουν σε δηλώσεις για σεβασμό του διεθνούς νόμου, συνοδευόμενες  με εκκλήσεις για αποφυγή εντάσεων, εκκλήσεις για επίλυση του Κυπριακού και μερισμού ωφελημάτων με τους Τουρκοκύπριους. Ο Ρώσος πρέσβης προχώρησε και λίγο πάρα πέρα, στις δηλώσεις του στην εφημερίδα  «Φιλελεύθερο» (23.2.2020) καλώντας «όλες τις πλευρές να αποφεύγουν ενέργειες οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε αποσταθεροποίηση και αύξηση της πιθανότητας κρίσεων στην περιοχή».

Κι εμείς, μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα, πού στεκόμαστε;

Ξεστρατίσαμε από τη στιγμή που απορρίψαμε τη λύση το 2004, όπως και τη δεύτερη δυνατότητα που είχαμε στο Γκραν Μοντάνα το 2017.

Αφήσαμε την αναζήτηση της λύσης και βάλαμε πλώρη για άλλα μεγάλα παιγνίδια, πέραν των δυνατοτήτων και των αντοχών μας.

Επίκεντρο η ενέργεια στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο.

Ξέραμε, όταν ξεκινούσαμε αυτή τη διαδρομή, ότι είναι υπόθεση πέραν των δυνατότητων μας και προσανατολιστήκαμε προς τις μεγάλες εταιρείες με τη σκέψη ότι αυτές και οι χώρες τους θα προστατέψουν τα οικόπεδα που η ΚΔ τους παραχωρεί, άρα είμαστε καλυμμένοι και πανίσχυροι.

Στραφήκαμε στη συνέχεια στις γειτονικές χώρες, με τις οποίες κάναμε διαχωρισμό των οικονομικών ζωνών, πήγαμε  και σε άλλες, ακόμη πιο μακρινές, με τη σκέψη ότι έτσι θωρακίζαμε τα συμφέροντά μας . Κάναμε διακηρύξεις , υπογράψαμε συμφωνίες συνεργασίας. 

Προχωρήσαμε ακόμη πιο πολύ. Ανακοινώσαμε και υπογράψαμε συμφωνίες για το Νότιο αγωγό (Easted) ωσάν να κερδίσαμε τη μάχη, ωσάν να βρέθηκε το αέριο και το μόνο που έμενε ήταν η μεταφορά του στην Ευρώπη, ωσάν να ήταν υπόθεση κυβερνήσεων και πολιτικών αποφάσεων. Μήνυμα προς όλους ότι είμαστε παντοδύναμοι και κάνουμε ότι θέλουμε.

Και ήρθε κάποτε η Τουρκία και μπήκε στα οικόπεδα και οι εταιρείες δεν αντέδρασαν και ούτε οι κυβερνήσεις τους τις υπερασπίστηκαν. Ήρθε η Τουρκία και καμμιά θωράκιση δε λειτούργησε, καμμιά άμυνα παρουσιάστηκε, δηλαδή μια υπέρτερη δύναμη να διώξει την Τουρκία από τα οικόπεδα  και από την Κύπρο.

Τι μας απέμεινε; Τι μας ενώνει με τις γειτονικές μας χώρες, πέραν των ιδιαίτερων συμφωνιών που έχουμε μαζί τους;

Κεντρικό σημείο παραμένει ο αντιτουρκισμός, που για κάθε μια από αυτές έχει διαφορετικό χαρακτήρα, σκοπιμότητα και προέλευση. Γι’  αυτόν, ακριβώς το λόγο ο αντιτουρκισμός ούτε ενιαίο μέτωπο μπορεί να δημιουργήσει και πολύ περισσότερο ν’ αποτελέσει υπόβαθρο για οποιαδήποτε συμφωνία ασφάλειας.

Με το να ταυτιζόμαστε με τις γειτονικές χώρες, ταυτιζόμαστε και με τις δικές τους πολιτικές.

Μεσανατολική περίμετρος

Γινόμαστε κομμάτι του Μεσανατολικού Προβλήματος . Συναντιόμαστε και κάνουμε συμφωνίες με τον Νετανιάχου που καταβροχθίζει Παλαιστινιακά και Συριακά εδάφη. Γινόμαστε εργαλείο στα χέρια των Αμερικάνων την ώρα που αποδέχονται τη νομιμοποίηση κατεχομένων εδαφών από το Ισραήλ γιατί τα κατέχει από εξήντα χρόνια.

Γινόμαστε σύμμαχοι με τη Σαουδική Αραβία που την βαραίνουν βάναυσες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και που έχει μέτωπο με το Ιράν.

Εμπλεκόμαστε στη Λιβυκή κρίση.

Δε βλέπουμε πόση αναστάτωση υπάρχει στην περιοχή, πόσα συγκρουόμενα συμφέροντα, δε βλέπουμε τα  σύννεφα του πολέμου στη Συρία; Δεν αντιλαμβανόμαστε πόσο ευάλωτοι είμαστε από μια έστω κα μικρής έντασης τρομοκρατική ενέργεια και στη δική μας περιοχή, στη στεριά ή στη θάλασσα;

Η Κύπρος εξακολουθεί να έχει στρατηγική σημασία στην Ανατολική Μεσόγειο. 

Αποτελεί για όλους προχωρημένο φυλάκιο για την προστασία των δικών τους συμφερόντων. Η Κύπρος είναι ανάχωμα που χρησιμοποιείται για να περιορίσει την Τουρκία. Ένα επιχείρημα πολιτικό και διπλωματικό για την προάσπιση των δικών τους συμφερόντων. Μια βάση για τα πλοία τους . Για να δηλώνουν την παρουσία τους στην περιοχή. Δεν αναλαμβάνουν ευθύνη ούτε επιθυμούν να αναλάβουν. Αντίθετα, αφήνουν την Κύπρο εκτεθειμένη και νικημένη από την Τουρκία, χωρίς καθόλου να συγκινούνται.

Τα σύνορα των συμμαχιών  της Κύπρου

Υπάρχει και μια άλλη παράμετρος που την παραγνωρίζουμε . Με όλες αυτές τις συμμαχίες μπλέκουμε και σε άλλα, ευρύτερα προβλήματα: Στον ανταγωνισμό ΗΠΑ και Ρωσίας .

Η Ρωσία μας δελεάζει με χρήματα και με υποστήριξη θέσεων στο Συμβούλιο Ασφαλείας και οι ΗΠΑ με άρση του εμπάργκο όπλων, στενότερη σχέση και διασύνδεση της Κύπρου με ευρύτερους, δικούς της σχεδιασμούς.

 Η Τουρκία; Εταίρος και για τις δύο υπερδυνάμεις.

Κι εμείς πέφτουμε στην παγίδα ανίκανοι να προτάξουμε τα δικά μας συμφέροντα. Γινόμαστε τελικά πιόνια σε συγκρούσεις, που στο βαθμό που οξύνονται είναι δυνατό να μας συντρίψουν .

Είναι λανθασμένη η πολιτική μας για τριμερείς ή και ευρύτερες σχέσεις με άλλες χώρες; Σίγουρα όχι. Τις χρειαζόμαστε.

Για όλες τις χώρες με τις οποίες έχουμε στενότερες ή και πιο χαλαρές σχέσεις υπάρχει και ένα κοινό σημείο που τις ωθεί να έχουν σχέσεις με την Κύπρο. Το κοινό τους συμφέρον να μην τουρκοποιηθεί ολόκληρη η Κύπρος,  οπότε θα έχουν να κάνουν με μια Τουρκία που θα ελέγχει τη Μαύρη Θάλασσα, τα Δαρδανέλια και την Ανατολική Μεσόγειο. Αλλά ως εκεί. Όχι για να στηρίξουν τις επιλογές της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Κατάληξη

Άντι να λύσουμε το Κυπριακό, αντί  να προσπαθήσουμε να γίνουμε ένα κράτος μέσα στο διεθνές σύστημα, αντί   να ομαλοποιήσουμε τις σχέσεις μας με τους Τουρκοκύπριους και να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε άλλου είδους σχέση με την Τουρκία, διαιωνίζουμε την κρίση και την ένταση. Προβλήματα με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο θα έχουμε και μετά από λύση, όμως δε θα της προσφέρουμε ευκαιρίες για να συνεχίζει ανενόχλητη την επιθετική της πολιτική.

 Τα πράγματα έχουν ξεφύγει από τον έλεγχό μας. Η Κύπρος κατάντησε είδος αναλώσιμο για εξυπηρέτηση άλλων συμφερόντων, χωρίς αέριο και χωρίς προστασία.

Βρισκόμαστε σε οριακό σημείο θεμελιακών αλλαγών, που διαμορφώνουν διαφορετικό μέλλον για ολόκληρη την περιοχή. Μέσα σε αυτό τον κυκεώνα εμείς, οι μικροί και αδύναμοι, θα πρέπει ν’ αναζητήσουμε τις στενωπούς της δίκης μας επιβίωσης.

*Ομιλία Τάκη Χατζηδημητρίου στο συμπόσιο Ζήνωνα ΠοφαΪδη στις 25 Φεβρουαρίου 2020