Το θολωμένο μάτι της Παιδείας

Γράφοντας για τον Καζαντζάκη, μπορείς να δώσεις οποιαδήποτε κατεύθυνση σε ένα κείμενο. Μπορείς να κατευθυνθείς προς την παιδεία, την φιλοσοφία, την θρησκεία, την πολιτική, την αυτοβελτίωση, τον έρωτα, τις αισθήσεις και να αναμετρηθείς με όλα τα ένστικτα της ύπαρξης.

Αυτός ο τεράστιος συγγραφέας, που τον μεσαίωνα θα τον έριχναν στη πυρά,  είναι εκτός σχολική ύλης. Δεν χρειάζεται να ρωτήσουμε γιατί. Η εκκλησία της Κύπρου όχι μόνο ελέγχει την Παιδεία, αλλά θέλει να εγκρίνει και το άτομο που θα διοριστεί υπουργός. Πρέπει να είναι εθνικόφρων (μην συγχύσουμε την λέξη με το πατριώτης), θρησκευόμενος ορθόδοξος, αντικομουνιστής και να μην φοβάται να κάψει βιβλία που χαλούν το αφήγημα. Όπως τον νυν υπουργό που ξέσκιζε βιβλία σαν ιεροεξεταστής της ναζιστικής Γερμανίας.

Πού να χωρέσει ο Νίκος σε μια τέτοια χωλαίνουσα παιδεία, όπου η πειθαρχία, η κόμη δηλαδή και το χρώμα της μπλούζας είναι σημαντικότερη από την κριτική σκέψη. Δεν θέλουμε αφύπνιση, θέλουμε φαντάρους κι εργάτες στα ορυχεία των επιχειρήσεων να μαζεύουν πολύτιμα πετρώματα για τους λίγους.  Θέλουμε καθηγητές φρικιά, να τρέχουν με μια απέραντη ύλη, να περάσουν  στην άβυσσο ανήσυχων ορμονών φιλτραρισμένες πληροφορίες. Αναμφίβολα ένας επαναστάτης δεν έχει θέση σε ένα στενόμυαλο σύστημα, που θέλει να σκοτώνει το ελεύθερο.  Αν δεν συλλογιέται ελευθέρα ο άνθρωπος, ούτε ορθά συλλογιέται ούτε ζητά να σπάσει τις αλυσίδες του.

Ο Καζαντζάκης είναι προκλητικός. Θέλει να ξυπνήσει μέσα μας τον κούζουλο, να τον φτάσει στην άκρη του γκρεμού, να βγάλει στην πλάτη φτερούγες και να πετάξει. Ο κούζουλος δεν είναι κρητικός, ευρωπαίος, αφρικανός, ανατολίτης… μήτε χριστιανός, μουσουλμάνος, βουδιστής, άθεος. Ο κούζουλος είναι ο άνθρωπος που επαναστάτησε εσωτερικά, ανακάλυψε την φυσική του ορμή και σάλταρε. Αυτή την αρχέγονη ορμή η παιδεία του έκλεψε μεθοδικά, σε ένα χώρο μεταξύ διδασκαλικής έδρας και ξεθωριασμένου θρανίου.  Νόμος, τάξη, πειθαρχία και αποβολή δεν είναι περιβάλλον για να αδράξει κανείς το πινέλο και να ζωγραφίσει την δική του ουσία.  Στην αίθουσα διδασκαλίας ζωγραφίστηκε με επιστημονική ευλάβεια η κόλαση και μετονομάστηκε σε παράδεισο, για να μην ψάξει κανείς πιο πέρα. Ναι, είναι κόλαση οι παρωπίδες για ένα άγριο άλογο που θέλει να εξερευνήσει το πλάτος της γης.

Αυτή τη θολούρα πολεμά ο Καζαντζάκης και γι΄ αυτό η παιδεία τον θέλει εκτός παιδιάς. Ούτε το κάγκελο της αυλής να μην δρασκελίσει,  γιατί θα τρομάξει τα παιδιά με ακατέργαστες ιδέες, που ακόμα περιμένουν λέξεις να τις σφυρηλατήσουν στο αμόνι της αμφισβήτησης. Τους φτάνει αυτή η ουτοπία, δεν θέλουν άλλη. Είμαστε η ανώτερη φυλή, έχουμε τα υψηλότερα ιδανικά, την καλύτερη θρησκεία, τους πιο έξυπνους προγόνους και πάσα αμφισβήτηση αφορίζεται. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση, η απουσία του Καζαντζάκη από την σχολική ύλη είναι ουσιαστικά ο αφορισμός του εκπαιδευτικού συστήματος. Και δεν χαρίζομαι στους εκπαιδευτικούς, που θα δικαιολογηθούν με το «δεν φταίμε εμείς, είναι το υπουργείο…». Αν ένα τεράστιο σώμα εκπαιδευτικών δεν διεκδικεί, πώς θα διδάξουν επανάσταση στα παιδιά μας; Όχι δεν θέλουμε να νικήσουμε τα παιδιά μας, να τα υποτάξουμε στο θέλω και τις ηθικές μας. Θέλουμε να μας νικήσουν, να μας συντρίψουν και να διεκδικήσουν ένα δικό  τους κόσμο. 

Κι αν χρησιμοποίησα τον Καζαντζάκη ως αφορμή, είναι γιατί χρειαζόμουν το αθόλωτο μάτι για να περιγράψω το σκοτάδι... γιατί ο υπουργός παιδείας που σκίζει βιβλία και καταδιώκει καλλιτέχνες είναι ακόμα στο πόστο του… τραγικό…

Τόνι Αγκαστινιώτης

10 Νοεμβρίου 2021