Όλα είναι ρευστά

Δυο αρχαίοι φιλόσοφοι που έζησαν την ίδια εποχή, πριν 2500 χρόνια, σε δυο διαφορετικές ηπείρους, και δεν είχαν καμιά επαφή μεταξύ τους, κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα. Ο ένας ήταν ο Ηράκλειτος στην Έφεσο, που είπε το γνωστό, «Όλα είναι ρευστά, τίποτα δεν μένει το ίδιο». Ο άλλος ήταν ο Λάο Τσου στην Κίνα, που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, «το μόνο που είναι συνεχές, είναι η αλλαγή». Απλή αλήθεια, που ίσως να φαίνεται απλή και ρηχή, όμως συνήθως μέσα στην απλότητα υπάρχει μεγαλύτερο βάθος, αν την παρατηρήσουμε με προσοχή.

Παρακολουθώντας τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία, σκεφτόμουν πως στη ζωή, όπως και στην πολιτική, παίρνουμε πολλά πράγματα σαν δεδομένα. Σχεδιάζουμε σύμφωνα με το παρόν, χωρίς να υπολογίζουμε ότι όλα είναι ρευστά και την επόμενη στιγμή τα πάντα μπορούν να ανατραπούν. Το μόνο που μπορούμε πραγματικά να αδράξουμε είναι το παρόν, και το πώς θα διαχειριστούμε το παρόν μπορεί να καθορίσει το μέλλον. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν ήταν μια ξαφνική έκρηξη ηφαιστείου. Υπήρξε μια προεργασία. Μια σειρά λανθασμένων εκτιμήσεων και αποφάσεων οδήγησαν στην καταστροφή και στον κίνδυνο ενός πυρηνικού πολέμου. Μέσα στις στάχτες των ερειπίων πέθαναν όνειρα, προοπτικές, έρωτες, και σταμάτησε το αύριο πολλών ανθρώπων. Χάθηκαν πίνακες που δεν θα ζωγραφιστούν ποτέ, στίχοι που δεν θα γραφτούν, αθλητές που δεν θα τους δει ποτέ ο στίβος, καθηγητές που δεν θα φτάσουν ποτέ σε αίθουσας διδασκαλίας, ηθοποιοί που δεν θα βγουν ποτέ στο σανίδι, παιδιά που δεν θα γίνουν ποτέ αστροναύτες.

Κανείς από όλους εκείνους τους ανθρώπους, που κατέκλεισε την Πλατεία Μαϊντάν το 2014, δεν υπολόγισε τη ρευστότητα της ιστορίας και το τι θα ακολουθούσε. Κανείς δεν είπε, «μετά από αυτό τι;». Κανείς δεν λογάριασε τον κίνδυνο που θα έφερνε η προσπάθεια ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ, και την αντίδραση της Ρωσίας. Οι ηγέτες τους τούς υπόσχονταν ασφάλεια και, όπως και στην Κύπρο, ορισμοί όπως «διεθνές δίκαιο» και «ανθρώπινα δικαιώματα» αποδείχτηκαν κούφια λόγια. Τώρα που η χώρα καταστράφηκε και οι νατοϊκές δυνάμεις δεν έστειλαν ούτε ένα τάγμα να τους υπερασπιστεί, οι Ουκρανοί ηγέτες είναι πρόθυμοι να διαπραγματευτούν και να συμβιβαστούν. Στη ροή της ιστορίας οι συνθήκες άλλαξαν αναπάντεχα και δεν είναι καθόλου ευνοϊκές για το Ουκρανικό κράτος.

Όλα όσα προανέφερα, πρέπει να γίνουν μαθήματα και σε μας εδώ στην Κύπρο. Τα δεδομένα αλλάζουν και ποτέ δεν ξέρεις τι επιφυλάσσει το αύριο. Όταν ξεκίνησε το Κυπριακό πρόβλημα, οι πολιτικές συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές από σήμερα, και με τα χρόνια διαφοροποιήθηκαν πολλές φορές. Άλλος ήταν ο κόσμος τη δεκαετία του ΄60, άλλος τη δεκαετία του ΄90 και άλλος σήμερα. Η άρνηση να διαπραγματευτούμε μια συνολική λύση του Κυπριακού προβλήματος σήμερα, επειδή τα δεδομένα δεν ευνοούν κάποιων τα συμφέροντα και τις πολιτικές τους προκαταλήψεις, μπορεί σήμερα φαινομενικά να μην έχει μεγάλο κόστος, αλλά ποτέ δεν ξέρουμε τι συνθήκες θα δημιουργηθούν στο μέλλον. Η σημερινή στρατιωτικά πανίσχυρη Τουρκία ή το Ελληνικό κράτος (το οποίο οι ελληνοκύπριοι πιστεύουν πως θα τους υποστηρίξει σε μια στρατιωτική σύρραξη) ίσως μια μέρα βρεθούν στο μάτι του κυκλώνα των Υπερδυνάμεων, και η ροή της ιστορίας να αλλάξει. Μοιάζει φανταστικό το σενάριο, και όμως, ολόκληρες αυτοκρατορίες ήλθαν και παρήλθαν στη ροή της ιστορίας. Το μόνο που απέμεινε από αυτές τις αυτοκρατορίες είναι ερείπια: αυτό που ονομάζουμε αρχαιολογικούς χώρους.

Το γεγονός ότι οι παππούδες μας πήραν τον δρόμο του εθνικισμού και της διχόνοιας και ισοπέδωσαν τις ζωές μας, αυτό δεν σημαίνει ότι εμείς δεν έχουμε την επιλογή να γυρίσουμε την πλάτη μας στα λάθη τους και να διορθώσουμε το παρόν και το αύριο. Τώρα μπορούμε να κάνουμε αυτή την επιλογή και να γυρίσουμε τη ροή της ιστορίας υπέρ της επανένωσης και της συμφιλίωσης. Αν συνεχίσουμε να θρέφουμε τα παιδιά μας με καχυποψία, εθνικισμό και μισαλλοδοξία, το μέλλον μας δεν θα είναι πολύ διαφορετικό από αυτό της Ουκρανίας. Ό,τι σπέρνουμε σήμερα, θα το θερίσουμε αύριο. Αυτή είναι η γυμνή αλήθεια.

Τόνι Αγκαστινιώτης

3 Απριλίου 2022

Her şey akar

2500 yıl önce aynı dönemde, iki farklı kıtada yaşayan ve birbirleriyle hiçbir teması olmayan iki antik filozof, aynı sonuca varmıştı. Biri, meşhur “Her şey akar, hiçbir şey olduğu gibi kalmaz” sözünü söyleyen Efesli Herakleitos, diğeri de “kalıcı olan tek şey, değişimdir” sonucuna varan Çinli Lao Tzu idi.  Belki de bu, basit ve sığ görünen bir gerçektir, ancak dikkatli bir şekilde bakarsak, genellikle basitlikte, daha fazla derinliğin olduğunu görürüz.

Ukrayna’da yaşananları izlerken, siyasette olduğu gibi, yaşamın içinde de birçok şeyi hafife aldığımızı düşünüyorum. Her şeyin değişken olduğunu ve bir süre sonra alt üst olabileceğini hesaba katmadan, içinde bulunduğumuz anın verilerine göre plan yapıyoruz. Gerçekten yakalayabileceğimiz tek şey, içinde bulunduğumuz andır ve onu yönetme şeklimiz, geleceği belirleyebilir. Ukrayna’daki savaş aniden yaşanan volkanik bir patlama değildi. Bir ön çalışma vardı. Bir dizi yanlış değerlendirme ve karar, felakete ve nükleer savaş tehlikesine sürükledi. Hayaller, beklentiler, aşklar, yıkıntıların külleri içinde öldü ve birçok insanın yarını yok oldu. Hiçbir zaman boyanmayacak tablolar, yazılmayacak mısralar, pistin hiçbir zaman göremeyeceği sporcular, hiçbir zaman sınıfa ulaşamayacak öğretmenler, hiçbir zaman sahneye çıkmayacak oyuncular, hiçbir zaman astronot olmayacak çocuklar yitip gitti.

2014 yılında, Maidan Meydanı’nı dolduran insanlardan hiçbiri, tarihin değişkenliğini ve sonrasında neler yaşanacağını hesaba katmadı. Hiç kimse “bundan sonra ne olacak?” demedi. Hiç kimse, ülkenin NATO’ya üye olma çabasının getireceği tehlikeyi ve Rusya’nın tepkisini hesaba katmadı. Liderleri onlara güvenlik sözü verdi ve tıpkı Kıbrıs’ta olduğu gibi, “uluslararası hukuk” ve “insan hakları” gibi terimlerin, içi boş sözler olduğu ortaya çıktı. Ülkenin harabeye dönüştüğü ve NATO güçlerinin onları savunmak için tek bir tabur bile göndermediği şimdilerde, Ukraynalı liderler, müzakereye ve uzlaşmaya hazırdırlar. Tarihin akışında koşullar hiç beklenmedik bir şekilde değişti ve bu koşullar Ukrayna devleti için hiç de uyun değildir.

Yukarıda sözünü ettiklerimin tümü, burada Kıbrıs’ta bize de ders olmalıdır. Veriler değişiyor ve yarının ne getireceğini asla bilemezsiniz. Kıbrıs sorunu başladığı zaman, siyasi koşullar bugünkünden çok farklıydı ve yıllar içinde birçok kez değişti. Dünya 1960’lı yıllarda farklı, 1990’larda farklı, şimdi de farklıdır… Veriler bazı kişilerin çıkarlarına ve siyasi yargılarına uygun olmadığı için, Kıbrıs sorununun kapsamlı çözümünü müzakere etmeyi reddetmenin, bugün çok pahalıya mal olmadığı düşünülebilir, ancak koşulların gelecekte ne getireceğini asla bilemeyiz.  Günümüzün askerî açıdan güçlü Türkiye’si ya da (Kıbrıslı Rumların kendilerini askeri bir çatışmada destekleyeceğine inandıkları) Yunan devleti, bir gün kendini Süper Güçlerin tehlikesi ortasında bulabilir ve tarihin akışı değişebilir. Bu senaryo kulağa fantastik görülebilir ancak tarihte tüm imparatorluklar gelip geçti. Bu imparatorluklardan geriye yalnızca harabeler kaldı: “Arkeolojik alanlar” olarak adlandırdığımız yerler… 

Dedelerimizin milliyetçilik ve düşmanlık yolunu tutmaları ve hayatımızı yerle bir etmeleri, bizim onların hatalarına sırt çevirme, aynı zamanda bugünü ve yarını düzeltme seçeneğimizin olmadığı anlamına gelmez. Şimdi bu tercihi yapabilir ve tarihin akışını yeniden birleşme ve uzlaşma lehine çevirebiliriz. Çocuklarımızı şüphe, milliyetçilik ve hoşgörüsüzlükle beslemeye devam edersek, geleceğimiz Ukrayna’nınkinden çok farklı olmayacak. Bugün ne ekersek, yarın onu biçeceğiz. Çıplak gerçek budur.

Toni Agastiniotis

3 Nisan 2022