Μια εικόνα χίλιες λέξεις

«Οι άνθρωποι στα μέσα μαζικής ενημέρωσης τείνουν όλο και περισσότερο να μοιάζουν και να λειτουργούν σαν εκλεγμένοι και διορισμένοι αξιωματούχοι.»

Λ. Νιλ Σμιθ

Τα λόγια μας κουβαλούν την ενέργειά μας, και μέσα από αυτά εκφράζουμε τις απόψεις και τα συναισθήματά μας. Από τότε που υπάρχει άνθρωπος, υπάρχει ο προφορικός λόγος. Ακολούθως επινοήθηκε και ο γραπτός λόγος, ως το κύριο μέσο επικοινωνίας. Τα λόγια έχουν τέτοια δύναμη, που μπορούν να καταστρέψουν ή να σώσουν ζωές. Μπορούν να γεννήσουν πολέμους ή και να οικοδομήσουν την ειρήνη. Μια λαϊκή ρήση λέει, «Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει και κόκκαλα τσακίζει». Οι λέξεις είναι σαν σπόρια που τα ρίχνεις στη γη, και με τις κατάλληλες καιρικές συνθήκες κάποια στιγμή φυτρώνουν και παράγουν τον καρπό τους, ανάλογα με το είδος τους. Είναι ο αόρατος νόμος της σποράς και του θερισμού που λέει, « Ό,τι σπείρεις θερίζεις».

Παράλληλα με τον λόγο, και πριν ο άνθρωπος επινοήσει τη γραφή, μίλησε με εικόνες, χαράζοντας ζωγραφιές πάνω σε βράχους. Σύμφωνα με ένα επιστημονικό άρθρο που διάβασα πρόσφατα, μπορούμε να καταλάβουμε το μήνυμα μιας εικόνας σε 13 χιλιοστά του δευτερολέπτου, δηλαδή σε λιγότερο από ένα ανοιγοκλείσιμο των ματιών. Οι εικόνες, είτε είναι πίνακες, γελοιογραφίες, σύμβολα, φωτογραφίες ακόμα και οι κινηματογραφικές εικόνες, αν και είναι φαινομενικά νεκρές, μεταφέρουν αόρατα λέξεις, συναισθήματα και πεποιθήσεις. Δεν είναι καθόλου παράδοξο που επικράτησε και η φράση, «μια εικόνα χίλιες λέξεις». Ακόμα κι όταν ακούμε ραδιόφωνο ή διαβάζουμε ένα βιβλίο, αν και έχουμε διαθέσιμες μόνο τις λέξεις, το μυαλό μας ζωγραφίζει εικόνες, ανάλογα με τα βιώματά μας.

Αν ανοίξεις ένα έντυπο μέσο, το φωτογραφικό υλικό είναι σκορπισμένο σε όλες τις σελίδες, και η επιλογή της κάθε φωτογραφίας δεν είναι τυχαία. Όταν στο μοντάζ επιλέγουμε ποια φωτογραφία θα χρησιμοποιούμε, λέμε, «αυτή η φωτογραφία μιλά καλύτερα». Αν θέλουμε να αποφύγουμε έντονα συναισθήματα, διαλέγουμε μια φωτογραφία «ουδέτερη», που δεν ζωγραφίζει πολλές λέξεις μέσα στην κορνίζα της. Τη δύναμη των μηνυμάτων που μεταφέρουν οι εικόνες, τη γνωρίζουν πολύ καλά τόσο οι πολιτικοί, όσο και οι δημοσιογράφοι. Το πολιτικό σκηνικό της καθημερινής ενημέρωσης είναι ένας ασταμάτητος βομβαρδισμός λέξεων-εικόνων, που θέλουν να αφήσουν εντυπώσεις στο μυαλό μας και να μας καθοδηγήσουν προς μια κατεύθυνση.  

Η γελοιογραφία της Αβρούπα, για την οποία καταδικάστηκε ο Σενέρ Λεβέντ και ο Αλί Οσμάν από το δικαστήριο της Τουρκίας, δεν διαφέρει καθόλου από την αρθρογραφία τους όλα αυτά τα χρόνια. Έκαναν εικόνα τις απόψεις τους. Ο κάθε ελεύθερα σκεπτόμενος άνθρωπος έχει κάθε δικαίωνα να έχει τις πεποιθήσεις του, να τις προβάλλει και να τις υπερασπίζεται με τη δημοσιογραφική πένα του. Μέσα από τη γελοιογραφία της, η Αβρούπα ερμήνευσε πώς είδε την επίσκεψη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα. Για να πούμε και τη γυμνή αλήθεια, σε κείνη την επίσκεψη οι Έλληνες δεν ήταν ιδιαίτερα ευγενικοί με τον Τούρκο πρόεδρο στην Ελλάδα, και αυτό ήθελε να παρουσιάσει το σκίτσο.

Το ζήτημα εδώ δεν είναι η εικόνα, αλλά το δημοκρατικό δικαίωμα τής ελευθερίας τής έκφρασης και τής ελευθερίας των δημοσιογράφων να κρίνουν και να αμφισβητούν το πολιτικό γίγνεσθαι. Χωρίς ελευθερία λόγου δεν υπάρχει πραγματική δημοκρατία σε μια χώρα, έστω κι αν υπάρχουν εκλογικές διαδικασίες. Δημοκρατία δεν είναι μόνο το δικαίωμα στην ψήφο, αλλά και η ανεξάρτητη λειτουργία των θεσμών, είτε αυτοί είναι δικαστικοί, οικονομικοί ή πολιτικοί θεσμοί. Αν γεμίζεις τις φυλακές με κάθε δημοσιογράφο που διαφωνεί μαζί σου ή που αποκαλύπτει μια αλήθεια που σε εκθέτει, δεν μπορείς να ισχυρίζεσαι ότι λειτουργείς σ’ ένα δημοκρατικό πολίτευμα.

Ένας μεγάλος αριθμός δημοσιογράφων κάθε χρόνο, διώκονται σε όλες τις «δημοκρατίες» του κόσμου, στην προσπάθειά τους να φέρουν στην επιφάνεια σκοτεινές πράξεις που συμβαίνουν στο πολιτικό σκηνικό που τους περιβάλλει. Οι διωγμοί πολλές φορές προέρχονται από τα ίδια τα αφεντικά τους, που εξυπηρετούν τα προσωπικά τους συμφέροντα, μέσα σε ένα φαύλο κύκλο διαπλοκής μεταξύ κυβερνήσεων, κομμάτων, οικονομικών παραγόντων και πολλές φορές ακόμα και του υπόκοσμου. Οι φιμωμένοι δημοσιογράφοι, αυτοί που αποδέχονται τον νόμο της σιωπής, αλλά παραμένουν στο επάγγελμα, δεν είναι τίποτα άλλο παρά γραμματοκομιστές στημένων ειδήσεων. Ούτε ο μισθός τους, ούτε οι πένες τους έχουν καμιά κοινωνική αξία.

Δεν μπορώ να μην το πω. Μου έκανε εντύπωση που όλοι οι δημοσιογράφοι στην Κυπριακή Δημοκρατία στηρίζουν τον Σενέρ Λεβέντ και τον Αλί Οσμάν. Ακόμα και αυτοί που πρόσφατα καταδίκαζαν με σθένος τον δημιουργό Γιώργο Γαβριήλ για τους πίνακές του. Υποστήριξη εξέφρασε και ο Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού, που πριν λίγους μήνες δίωκε τον καθηγητή Γιώργο Γαβριήλ και διέταξε να σκίσουν μια σελίδα από τα βιβλία των Αγγλικών, γιατί περιείχε κείμενο για τον Κεμάλ Ατατούρκ. Αστείος που είναι ο κόσμος…

Τόνι Αγκαστινιώτης

1 Μαΐου 2022

Bir resim, bin kelimeye bedeldir

“Medyadaki insanlar giderek birbirlerine benzeme eğilimindedirler ve seçilmiş ve atanmış yetkililer olarak görev yaparlar”

L. Neil Smith

Sözlerimiz enerjimizi taşır, görüşlerimizi ve duygularımızı sözler aracılığıyla ifade ederiz. İnsanlığın var oluşundan beri sözlü ifadeler vardır. Sonra esas iletişim aracı olarak yazı icat edildi. Kelimeler o kadar güçlüdür ki, bir hayatı mahvedebilirler ya da kurtarabilirler. Savaşa neden olabilir, hatta barış inşa edilebilirler. Ünlü bir halk atasözü der ki: “Dilin kemiği yoktur.” Sözcükler, toprağa atılan tohumlar gibidir ve uygun hava koşullarında filizlenir, türüne göre de meyve verir. “Ne ekersen onu biçersin” sözü, ekmenin ve biçmenin görünmez yasasıdır.

Kelimelerin yanı sıra, insan yazıyı icat etmeden önce, kayalara resimler çizerek resimlerle konuşuyordu. Geçenlerde okuduğum bilimsel bir makaleye göre, bir görüntünün mesajını göz açıp kapayıncaya kadar 13 milisaniyede anlayabiliyoruz. Resimler, karikatürler, semboller, fotoğraflar, hatta sinematik görüntüler, görünüşte ölü gibi olsalar da gözle görünmez sözler, duygular ve inançlar taşırlar. “Bir resim bin kelimeye bedeldir” ifadesinin hakimiyeti hiç de paradoksal değildir. Radyo dinlerken ya da kitap okurken bile, elimizde yalnızca sözcükler olmasına rağmen, zihnimiz yaşanmışlıklarımıza göre resimler çizer.

Yazılı basını açtığın zaman, fotoğraf materyali tüm sayfalara dağılmış durumdadır ve her fotoğrafın seçimi tesadüf değildir. Montajda hangi fotoğrafı kullanacağımızı seçtiğimizde “en iyi bu fotoğraf anlatıyor” deriz. Güçlü duygulardan kaçınmak istiyorsak, çerçevesine çok fazla kelime çizmeyen “nötr” bir fotoğraf seçiyoruz.

Görüntülerin aktardığı mesajların gücü hem politikacılar hem de gazeteciler tarafından çok iyi bilinmektedir. Günlük haberlerin siyaset sahnesi, zihnimizde iz bırakmak ve bizi bir yöne odaklamak isteyen, amansız bir söz ve görüntü bombardımanıdır.

Şener Levent ve Ali Osman’ın, Türkiye mahkemesi tarafından mahkûm edildiği Avrupa gazetesi karikatürü, bunca yıldır yazdıklarından hiç farklı değil… Görüşlerini resme aktardılar. Özgür düşünen her insanın kendi inançlarına sahip olmaya, bu inançları ortaya koymaya ve gazeteci kalemiyle savunmaya hakkı vardır. Avrupa gazetesi, Recep Tayyip Erdoğan’ın Atina ziyaretini nasıl gördüğünü karikatürüyle yorumladı. Çıplak gerçeği söylemek gerekirse, Yunanlılar Yunanistan’da Türkiye cumhurbaşkanına pek nazik davranmadılar ve bunu karikatürle göstermek istediler.

Burada mesele görüntü değil, ifade özgürlüğüne ilişkin demokratik hak ve gazetecilerin siyasi süreci eleştirme ve sorgulama özgürlüğüdür. Seçim süreçleri olsa bile, ifade özgürlüğü olmadan, bir ülkede gerçek demokrasi olmaz. Demokrasi sadece oy kullanma hakkı değil, aynı zamanda yargı, ekonomi ve siyaset kurumlarının bağımsız işleyişidir. Sizinle aynı fikirde olmayan veya sizinle ilgili bir gerçeği ifşa eden her gazeteciyi hapse atarsanız, demokratik bir devlette faaliyet gösterdiğinizi iddia edemezsiniz.

Her yıl, dünyanın tüm “demokrasilerinde” çok sayıda gazeteci, kendilerini çevreleyen siyaset sahnesinde meydana gelen karanlık faaliyetleri gün yüzüne çıkarma çabasından ötürü kovuşturulmaktadır.  Kovuşturmalar, genellikle hükümetler, partiler, ekonomik faktörler ve hatta çoğu zaman yeraltı dünyası arasındaki kısır döngüde kişisel çıkarlarına hizmet eden kendi patronlarından gelir… Sessizlik yasasını kabul edip mesleğini sürdüren susturulmuş gazeteciler, uydurma haberlerin aktarıcısından başka bir şey değildirler. Ne maaşlarının ne de kalemlerinin herhangi bir toplumsal değeri vardır.

Söylemeden geçemeyeceğim. Kıbrıs Cumhuriyeti’ndeki tüm gazetecilerin Şener Levent ve Ali Osman’a destek vermelerinden çok etkilendim. Son zamanlarda sanatçı Yorgos Gavriil’i tablolarından dolayı şiddetle kınayanlar bile… Birkaç ay önce Profesör Yorgos Gavriil’i kovuşturan ve Kemal Atatürk hakkında metin içerdiği için İngilizce kitapların bir sayfasının yırtılması emrini veren Eğitim ve Kültür Bakanı da Şener Levent ve Ali Osman’a desteğini belirtti. Dünya ne kadar komik…

Toni Agastiniotis

1 Mayıs 2022