Αλήθεια και Συμφιλίωση

Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος μετά την εισβολή, επιστρέφοντας από το Λονδίνο στην Κύπρο, έκανε σταθμό στην Αθήνα, στις 29/11/1974. Από το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» μιλώντας στο πλήθος, που μαζεύτηκε να τον υποδεχθεί, έδωσε συγχωροχάρτι στους πραξικοπηματίες, με την ιστορική φράση, «Τεταμένην θα έχω την χείρα, μετά κλάδου ελαίας». Η ορθότητα της στάσης αυτής του Μακαρίου είναι μέχρι σήμερα ένα πολυσυζητημένο θέμα. Δίνοντας το συγχωροχάρτι, πιστεύοντας πως αυτό θα έφερνε ηρεμία στο εσωτερικό, αγνόησε τον πόνο όσων υπόφεραν από τα εγκλήματα που διέπραξαν οι άντρες της ΕΟΚΑ Β. Εγκλήματα που δεν αφορούσαν μόνο Τουρκοκύπριους, αλλά και Ελληνοκύπριους. Με άλλα λόγια, δόθηκε κάλυψη στους θύτες αντί στα θύματα κι έτσι πολλά εγκλήματα μπήκαν κάτω από το χαλί της ιστορίας.

Ο κλάδος ελαίας που έδωσε ο Μακάριος, στην πραγματικότητα δεν έχει καμία νομική ισχύ σε κανένα δικαστήριο. Οι συγγενείς των θυμάτων θα μπορούσαν, και ακόμα μπορούν, να διώξουν τους δολοφόνους, γιατί τα εγκλήματα πολέμου δεν παραγράφονται. Ο κλάδος ελαίας όμως, επέτρεψε σε αυτά τα εθνικιστικά καθάρματα να συνεχίσουν την πολιτική δράση τους, και οι συγγενείς των θυμάτων φοβούμενοι αντίποινα, δεν τόλμησαν να κινηθούν νομικά και να βρουν δικαίωση. (Η ΕΟΚΑ Β΄ δεν διαλύθηκε μέχρι το 1978). Ένας ιερέας στην Πάφο, ο Παπαλάζαρος, ήταν από τους λίγους ανθρώπους που προσπάθησε να διώξει τον δολοφόνο του γιού του, που εκτελέστηκε έξω από αστυνομικό εοκαβητατζή, στην Πάφο. Η πολιτεία γνώριζε ποιος ήταν ο δολοφόνος, αλλά ούτε ο Μακάριος, ούτε οι Γενικοί Εισαγγελείς ήταν πρόθυμοι να συλλάβουν τον δολοφόνο. Η δικαιολογία ήταν ότι χάθηκε ο φάκελος. Ο Παπαλάζαρος έφυγε το 2020, χωρίς ποτέ να βρει δικαίωση, και ο δολοφόνος απολαμβάνει μια παχουλή κρατική σύνταξη.

Σήμερα, εξήντα χρόνια μετά από τις διακοινοτικές ταραχές, κι αφού έχουμε ζήσει ένα πραξικόπημα, έναν πόλεμο, τον ξεριζωμό, την προσφυγιά και τη διχοτόμηση, ανοίγουμε ομαδικούς τάφους και μετρούμε θύματα, χωρίς να έχουμε θύτες. Αρχίσαμε εδώ και χρόνια να μιλάμε και να γράφουμε για τα εγκλήματα του παρελθόντος, και όσοι τολμήσαμε να το κάνουμε, Ελληνοκύπριοι ή Τουρκοκύπριοι, βρεθήκαμε εκτεθειμένοι στις κοινότητές μας. Υποτίθεται ότι οι ηγέτες μας αναζητούν λύση, και δημιουργήθηκαν διακοινοτικές Επιτροπές που συζητούν τα σοβαρά θέματα που αφορούν όλες τις πτυχές λύσης του κυπριακού προβλήματος, αλλά δεν έχουμε Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης. Μια τέτοια Επιτροπή δεν συμφέρει σε αυτούς που ανεμίζουν τον κλάδο ελαίας, γιατί αυτοί είναι που κυριάρχησαν στην πολιτική σκηνή και φρόντισαν με επιμέλεια να βγάλουν έξω από την ιστορική εξίσωση τον δικό τους ρόλο στην ιστορία.

Μετά το προηγούμενο άρθρο μου, όπου αναφέρθηκα στην ομολογία από τηλεοράσεως -σε ελληνοκυπριακό κανάλι- για δολοφονίες άμαχων Τουρκοκυπρίων, υπήρξε εξέλιξη σε αυτό το γεγονός. Ο Γκιουρσέλ Μπερχάν ανακοίνωσε ότι ο «Σύνδεσμος Οικογενειών Μαρτύρων και Βετεράνων Αναπήρων» θα καταθέσει μήνυση για δίωξη των δολοφόνων. Δεν μπορώ να εμποδίσω ή να αδικήσω οποιοδήποτε συγγενή δολοφονηθέντων, από όποια κοινότητα κι αν προέρχεται, που θα απαιτήσει τη σύλληψη και καταδίκη των δολοφόνων της οικογένειας του. Είναι κάτι που έπρεπε να γίνει εδώ και χρόνια, αλλά πιστεύω πως πρέπει να γίνει μέσα στο πλαίσιο μιας Επιτροπής αλήθειας και συμφιλίωσης. Φανταστείτε, αν αύριο έχουμε δεκάδες δίκες ταυτόχρονα και στις δυο κοινότητες, σε τι είδους ένταση θα μπει η κοινωνία και τι βεντέτες μπορεί να ξεσπάσουν. Δίκες με πολιτικές σκοπιμότητες στο παρασκήνιο και με κίνητρο την εκδίκηση, μόνο σε θεραπεία δεν θα οδηγήσουν.

Μην πάρετε στραβά αυτά που γράφω. Ναι, θέλω να δικαιωθούν όλα τα θύματα, από τα παιδιά του Παπαλάζαρου, μέχρι τα παιδιά του Αλί Φαΐκ που δολοφονήθηκαν στην Αλόα, και όλοι οι δολοφόνοι να λογοδοτήσουν δημόσια για τα εγκλήματά τους. Μόνο έτσι θα συμπληρωθούν τα κενά της ιστορίας και θα μπουν όλα τα κομμάτια του παζλ στη θέση τους. Χρειαζόμαστε τη γυμνή αλήθεια για να πάμε μπροστά. Αν κινηθούμε όμως με δικαστήρια, χωρίς μια έμπειρη επιστημονική επιτροπή που να μπορεί να διαχειριστεί τέτοιες δίκες, δεν πιστεύω πως τα αποτελέσματα θα οδηγήσουν προς τη συμφιλίωση των κοινοτήτων. Θα συμβεί αυτό που συμβαίνει τόσα χρόνια με τις ταφές των αγνοουμένων, όπου η κάθε πλευρά παρουσιάζει μόνο τις ταφές των δικών της θυμάτων. Αν και έχω αυτή την άποψη, ταυτόχρονα έχω χρέος να υποστηρίξω όποιο θύμα αποφασίσει να διεκδικήσει δικαστικά τη δικαίωσή του, έξω από τα πλαίσια μιας επιστημονικά δομημένης επιτροπής. Ελπίζω η κίνηση αυτή του Γκιουρσέλ Μπερχάν, να γίνει αιτία να προβληματιστούν οι ηγεσίες μας, και να συσταθεί μια Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης. Ακόμη κι αν οι ηγέτες αυτή τη στιγμή δεν θέλουν λύση, είμαι σίγουρος πως ούτε κοινωνική αναταραχή θέλουν… Ή μήπως κάνω λάθος;

Τόνι Αγκαστινιώτης

5 Ιουνίου 2022

Hakikat ve Uzlaşma

Başpiskopos Makarios, işgalin ardından Londra’dan Kıbrıs’a dönerken, 29/11/1974 tarihinde Atina’ya uğradı. Kendisini karşılamak için toplanan kalabalığa “Büyük Britanya” otelinden konuşarak, “Zeytin dalının ardından, elimi uzatacağım” şeklindeki tarihi cümlesiyle darbecilere af kâğıdı verdi. Makarios’un tavrının doğru olup olmadığı bugün hala tartışılan bir konudur. İç huzur sağlayacağına inanarak, darbecilere af kâğıdı veren Makarios, EOKA B’nin adamlarının işledikleri cinayetlerin neden olduğu acıyı görmezden geldi. Sadece Kıbrıslı Türkleri değil, Kıbrıslı Rumları da ilgilendiren cinayetlerin acısını… Kısacası Makarios mağdur olanı değil, mağdur edeni koruyarak, tarihteki birçok suçu hasıraltı etmiş oldu.

Makarios’un uzattığı zeytin dalının hiçbir mahkemede herhangi bir hukuki geçerliliği yoktur. Savaş suçları zaman aşımına uğramadığı için, mağdurların yakınları, katiller hakkında dava açabilirler. Ancak uzatılan zeytin dalı, bu milliyetçi aşağılıkların siyasi faaliyetlerine devam etmelerine izin verdi ve mağdurların yakınları, misilleme yapılmasından korkarak, katiller aleyhinde yargıya başvurup adaleti bulmaya cesaret edemedi. (EOKA B, 1978’e kadar dağılmadı). Rahip Papalazaros, Baf’ta bir polis karakolunun dışında infaz edilen oğlunun katilini yargı huzuruna çıkarmaya çalışan birkaç kişiden biriydi. Devlet, katilin kim olduğunu biliyordu ancak ne Makarios ne de Başsavcılar katili tutuklamaya istekliydi. Bahaneleri, dosyanın kaybolmasıydı. Papalazaros 2020 yılında adalet yerini bulmadan vefat etti, katil ise şu an devletten aldığı yüklü bir emekli maaşının tadını çıkarıyor.

Bugün, toplumlararası çatışmalardan altmış yıl sonra ve bir darbe, bir savaş, göçmenlik ve bölünme yaşadıktan sonra, failler bulunmadan, toplu mezarları açıp kurbanları sayıyoruz. Yıllardır, geçmiş yıllarda işlenen suçları konuşmaya ve yazmaya başladık. Bunu yapmaya cesaret eden biz, Kıbrıslı Rumlar veya Kıbrıslı Türkler, kendimizi toplumlarımız karşısında bulduk. Liderlerimizin çözüm istediği var sayılıyor ve Kıbrıs sorununun tüm yönlerini ilgilendiren ciddi konuları tartışmak için toplumlararası Komiteler kuruldu, ancak bir Hakikat ve Uzlaşma Komitemiz yok… Zira böyle bir Komite, zeytin dalı dağıtanların işine gelmez… Çünkü siyaset sahnesine hâkim olanlar ve tarihteki rollerini tarihsel denklemden özenle çıkarmaya çalışanlar, bu kişilerdir.

Bir Kıbrıs Rum kanalında, Kıbrıslı Türk sivillerin öldürüldüğüne ilişkin yapılan itirafa atıfta bulunduğum bir önceki makalemin ardından, söz konusu olayla ilgili bir gelişme yaşandı. Gürsel Benan, “Şehit Aileleri ve Malül Gaziler Derneği’nin” katiller aleyhinde suç duyurusunda bulunacağını açıkladı. Hangi toplumdan olursa olsun, ailesinin katillerinin tutuklanıp yargılanmasını talep edecek hiçbir aileyi engelleyemem veya haksızlığa uğratamam. Bu, yıllar önce yapılması gereken bir şeydi ancak bunun bir Hakikat ve Uzlaşma Komitesi çerçevesinde olması gerektiğine inanıyorum. Yarın her iki toplumdan da aynı zamanda onlarca davamız olursa, toplumda nasıl bir gerginlik olacağını ve ne kadar kan davası yaşanabileceğini bir düşünün… Arka planında siyasi çıkarları olan ve motivesi öç almaktan başka bir şey olmayan davalar tek başlarına çare getirmez…

Bu yazdıklarımı yanlış anlamayın. Evet, Papalazros’un çocuklarından, Ali Faik’in Atlılar’da öldürülen çocuklarına kadar tüm kurbanların adalete kavuşmalarını, tüm katillerin işledikleri cinayetlerle ilgili olarak alenen hesap vermelerini istiyorum… Yalnızca bu şekilde, tarihteki boşluklar doldurulacak ve bulmacanın tüm parçaları yerine oturacak. İlerlememiz için çıplak gerçeğe ihtiyacımız vardır. Ancak bu tür davaları yürütebilecek deneyimli bir bilim komitesi olmadan mahkemelerle hareket edersek, elde edilecek sonuçların toplumların uzlaşmasına yol açacağına inanmıyorum. Ne olacak biliyor musunuz? Tıpkı bunca yıl kayıpların mezarlarında olduğu gibi, taraflar sadece kendi mağdurlarını gösterecekler. Bu görüşe sahip olsam da bilimsel bir komite çerçevesi dışında da dava açmaya karar veren herhangi bir mağduru desteklemek görevimdir. Gürsel Benan’ın bu hamlesinin, liderlerimizin endişelenmesine neden olmasını ve bir Hakikat ve Uzlaşma Komitesi kurulmasını temenni ediyorum. Liderler şu an çözüm istemeseler de eminim ki toplumsal bir kargaşa yaşanmasını da istemiyorlardır… Yoksa yanılıyor muyum?

Toni Agastiniotis

5 Haziran 2022