Η πευκοβελόνα

Ο σοφός Ινδιάνος έλεγε, «Όταν μια πευκοβελόνα πέφτει στο δάσος, ο αετός τη βλέπει, το ελάφι την ακούει, και η αρκούδα τη μυρίζει». Διαβάζοντας το ρητό, αμέσως η σκέψη πηγαίνει στο ιδιαίτερο χάρισμα του κάθε ζώου. Αυτό όμως που θέλει να δείξει ο Ινδιάνος είναι τη σύνδεση και αλληλεπίδραση όλων των πραγμάτων στον μεγάλο κύκλο της ζωής.

Η πευκοβελόνα είναι ο συνδετικός κρίκος. Η πτώση της είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη ζωή σου, έστω κι αν το δικό σου χάρισμα δεν είναι ικανό να την αντιληφθεί. Ίσως η πτώση μιας απομονωμένης πευκοβελόνας να είναι μια ανεπαίσθητη κίνηση μέσα στη φύση, αλλά οι χιλιάδες πευκοβελόνες που έπεσαν, είναι τροφή ανάφλεξης σε μια πυρκαγιά, που σχεδόν πάντα προκαλεί ο άνθρωπος. Μια σπίθα, ένα σπίρτο, ένα αποτσίγαρο κάνουν στάχτες δασικές περιοχές, περιβόλια, σπαρτά, περιουσίες, και μαζί με αυτά πολλές φορές σκοτώνει πέρα από τα ζώα και ανθρώπινες ζωές. Πέρα από την άμεση καταστροφή, είναι και οι μακροχρόνιες συνέπειες, όπως το μειωμένο πια φιλτράρισμα του οξυγόνου, που κανονικά προσφέρει το δάσος, αλλά και οι πλημμύρες που φέρνει η απώλεια του δάσους.

Όλα είναι συνδεδεμένα. Η πευκοβελόνα, ο άνθρωπος, η σπίθα, τα ξηρά χόρτα, ο άνεμος, η μορφολογία του εδάφους και η απουσία μέσων για τη γρήγορη κατάσβεσή της. Εσύ που ζεις στην πόλη, που έχεις μια καλή δουλειά και ζεις στο παλατάκι σου, ίσως να νομίζεις πως μια φωτιά μακριά στα βουνά δεν σε επηρεάζει άμεσα. Δεν βλέπεις να έχει κανένα άμεσο αντίκτυπο στην άνεσή σου. Δεν μπορείς να συνδέσεις μια πυρκαγιά με τη ζωή σου, όπως δεν μπορείς να συνδεθείς με μια πευκοβελόνα που πέφτει νεκρή στο έδαφος. Μια πευκοβελόνα, που στοιβάχτηκε πάνω σε χιλιάδες όμοιές της για να θρέψουν τις φλόγες, δεν διαφέρει από μια πυρκαγιά που στοιβάχτηκε πάνω σε χιλιάδες άλλες πυρκαγιές στον πλανήτη, για να φέρει κλιματικές αλλαγές και καταστροφές σε όλο το οικοσύστημα.

Μπορεί οι άπληστοι άνθρωποι να κτίζουν σύνορα κυριαρχίας και να διχοτομούν πατρίδες, αλλά ο πλανήτης είναι ένα ενιαίο σώμα, που για να επιβιώσει δεν μπορεί να αναγνωρίσει τα ανθρώπινα σύνορα. Γη και ουρανός, θάλασσα και στεριά, κάμποι, βουνά, ποταμιά, ζώα και άνθρωποι είναι όλα συνδεδεμένα. Περισσότερο από το 56% της σκόνης που γονιμοποιεί το τροπικό δάσος του Αμαζονίου προέρχεται από την έρημο της Σαχάρας. 27,7 εκατομμύρια τόνοι σκόνης που περιέχουν φωσφόρο, σημαντικό για την ανάπτυξη των φυτών, ταξιδεύει καβάλα στον άνεμο από την Αφρική στον Αμαζόνιο. Το θερμό ρεύμα που δημιουργείται στον Κόλπο του Μεξικού, διασχίσει τον Ατλαντικό Ωκεανό και παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του κλίματος. Το ένα ρεύμα κατευθύνεται προς τη Βόρεια Ευρώπη και το δεύτερο νότια, προς τα ανοιχτά της Δυτικής Αφρικής. Το ρεύμα του Κόλπου αυξάνει τη θερμοκρασία του νερού και την περιεκτικότητά του σε αλάτι, δημιουργώντας πλούσια σε υγρασία σύννεφα, που δίνουν βροχές στη βορειοδυτική Ευρώπη.

Αν δεν ξέρεις πως μια πευκοβελόνα συνδέεται με τη ζωή σου άμεσα, είναι γιατί αποξενώθηκες από τη φύση. Πού το ξέρω; Βλέπεις μια μέλισσα να πετά στο τραπέζι σου και νομίζεις πως ήρθε να σε τσιμπήσει και τρέχεις να κρυφτείς. Συναντάς ένα μαύρο φίδι και σηκώνεις τη γειτονιά από τον τρόμο σου, λες και είσαι το πρώτο είδος στο μενού του. Μια αράχνη ψάχνει για έντομα, κι εσύ τρέχεις με την παντόφλα να σώσεις την ανθρωπότητα. Έχεις αποξενωθεί τόσο πολύ από τη φύση, που ακόμα και με το είδος σου δεν μπορείς να συνυπάρξεις ομαλά. Γίνεσαι άπληστος, παίρνεις όπλα και σκοτώνεις, χαράζεις σύνορα και θέλεις να εξουσιάζεις ακόμα και τα στοιχεία της φύσης, λες και όλα σε αυτό τον πλανήτη αφορούν μόνο το ανθρώπινο είδος. Η πυρκαγιά δεν ξεκίνησε στην Καντάρα. Ξεκίνησε μέσα σου, επεκτάθηκε στον υπολογιστή σου, έκαψε το σπίτι σου και το γραφείο σου, και δεν είδες, δεν άκουσες, δεν μυρίστηκες τίποτα, ίσως γιατί χρόνια τώρα ζεις μέσα στις στάχτες.

Η γυμνή αλήθεια είναι πως είμαστε τόσο απασχολημένοι με την καλοπέρασή μας και τα κοινωνικοπολιτικά μας προβλήματα, που στο τέλος χάσαμε τη σύνδεσή μας με την πευκοβελόνα. Μέσα από όλη τη θλίψη που προκάλεσε αυτή η φωτιά, μια ελπίδα ειρήνης ξεπρόβαλε με τη συμμετοχή και των δυο κοινοτήτων στον αγώνα για την κατάσβεσή της. Ήταν ένα πραγματικό μέτρο οικοδόμησης εμπιστοσύνης, που είχε πραγματική αξία μπροστά στην οικολογική καταστροφή της κοινής μας πατρίδας.

Τόνι Αγκαστινιώτης

26 Ιουνίου 2022

Çam iğnesi

Bir Kızılderili atasözü der ki, “Ormana bir çam iğnesi düştüğünde kartal onu görür, geyik bunu duyar, ayı ise koklar…” İlk bakışta bu atasözünün hayvanlarla ilgili olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak Kızılderili’nin bize anlatmak istediği şey, yaşam döngüsündeki her şeyin birbiri ile bağlantısının ve etkileşiminin olduğudur.

Çam iğnesi bağlayıcı halkadır. Onun düşüşü ise doğrudan yaşamımızla alakalıdır. Tek başına bir çam iğnesinin düşmesi doğada önemsiz bir hareket olabilir, ancak yere düşen binlerce çam iğnesi, neredeyse her zaman insanların neden olduğu bir yangını tutuşturma nesnesidir. Bir kıvılcım, bir kibrit, bir sigara, ormanlık alanları, çitleri, fidanları, mülkleri küle dönüştürür ve bunlarla birlikte çoğu zaman hayvanların dışında insanları da öldürür. Yangınların doğrudan felakete ek olarak, ormanın sunduğu oksijenin filtrelenmesi aynı zamanda ormanların kaybının neden olduğu seller gibi uzun vadeli sonuçlar da vardır.

Hepsi birbiri ile bağlantılıdır. Çam iğnesi, insan, kıvılcım, kuru otlar, rüzgâr, toprağın morfolojisi ve yangının hızla söndürülmesini sağlayacak ekipmanın olmaması… Şehirde yaşayan, iyi bir işe sahip olan ve sarayında yaşayan sen, uzak dağlarda çıkan bir yangının seni doğrudan etkilemediğini düşünebilirsin... Bu yangının, yaşadığın rahata doğrudan bir etkisinin olduğunu düşünemezsin… Yere ölü düşen bir çam iğnesi ile bağ kuramayacağın gibi, bir ateşle hayatın arasında da bağlantı kuramazsın... Alevleri beslemek için üst üste yığılmış binlerce benzer çam iğnesi, ekosisteme felaket yaşatmak ve iklim değişikliğini getirmek için, dünyanın dört bir yanındaki binlerce yangından farksızdır.

Açgözlü insanlar egemenlik sınırları çizebilir ve vatanları bölebilir, ancak gezegen, hayatta kalabilmek için insani sınırlar tanımayan birleşik bir bedendir. Yeryüzü ve gökyüzü, deniz ve kara, ovalar, dağlar, nehirler, hayvanlar ve insanlar, hepsi birbirine bağlıdır. Amazon yağmur ormanlarını dölleyen tozun %56’dan fazlası, Sahra Çölü’nden gelir. Bitkilerin büyümesi için önemli olan 27,7 milyon ton fosfor içeren toz, Afrika’dan Amazon’a rüzgarla birlikte gelir. Meksika Körfezi’nde oluşan sıcak akım, Atlantik Okyanusu’nu geçer ve iklimin şekillenmesinde önemli bir rol oynar. Bir akım Avrupa’nın kuzeyine, diğeri güneyine, Batı Afrika kıyılarına yönelir. Körfezin akımı, suyun sıcaklığını ve tuzun yoğunluğunu artırarak, kuzeybatı Avrupa’da yağmur yağdıran, nem açısından zengin bulutları oluşturur.

Eğer bir çam iğnesinin yaşamınla doğrudan bağlantılı olduğunu bilmiyorsan, bu, doğaya yabancılaştığın içindir. Bunu nereden mi biliyorum? Masanda uçan bir arı görürsün ve seni sokmaya geldiğini sanarak koşup saklanırsın... Ne zaman bir karayılanla karşılaşsan, korkundan mahalleyi ayağa kaldırırsın... Sanki menüsündeki ana yemek sensin… Bir örümcek, yemek için haşere arar, sen insanlığı kurtarmak için terlikle koşarsın… Doğaya o kadar yabancısın ki, kendi türünle bile sorunsuz olarak bir arada yaşayamıyorsun... Açgözlüsün, silah alıp öldürüyorsun, sınırlar çiziyorsun ve sanki bu gezegendeki her şey sadece insan türünü ilgilendiriyormuş gibi doğaya bile hâkim olmak istiyorsun… Yangın Kantara’da başlamadı. Yangın senin içinde başladı, bilgisayarına yayıldı, evini, ofisini yaktı ve sen bunu görmedin, duymadın, kokusunu almadın… Belki de yıllardır küllerin içinde yaşadığın için...

Çıplak gerçek şu ki, refahımız ve sosyo-politik sorunlarımızla o kadar meşgulüz ki, sonunda çam iğnesi ile bağlantımızı kaybettik. Bu yangının yol açtığı üzüntüye rağmen, her iki toplumun da yangını söndürme mücadelesine katılmasıyla bir barış umudu doğdu. Bu, ortak vatanımızın ekolojik felaketi karşısında gerçek değeri olan gerçek bir güven artırıcı önlemdi.

Toni Agastiniotis

26 Haziran 2022