Γεννήθηκε σκλάβα, πέθανε ελεύθερη!

«Είχα απλά κουραστεί να υποχωρώ»

Ρόζα Παρκς

Αν σας ρωτούσα ποιος είναι ο Τζέιμς Μπλέικ πολύ πιθανόν κανείς δεν θα γνώριζε, όμως πολλοί θα γνωρίζουν το όνομα Ρόζα Παρκς. Το όνομα της μπήκε στην ιστορία την 1η Δεκεμβρίου του 1955 στο Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα, όταν αρνήθηκε να παραχωρήσει την θέση της σε έναν λευκό άντρα στο λεωφορείο. Σύμφωνα με τους κανόνες φυλετικού διαχωρισμού, οι αφροαμερικανοί όφειλαν να κάθονται στις πίσω θέσεις, αν υπήρχαν διαθέσιμες. Με άλλα λόγια, «Οι λευκοί κώλοι πρώτα».

Στο λεωφορείο όπου είχε επιβιβαστεί εκείνο το απόγευμα η Ρόζα Παρκς μπήκαν τέσσερεις λευκοί κώλοι και ο οδηγός Τζέιμς Μπλέικ διέταξε τους τέσσερις αφροαμερικανούς να παραχωρήσουν τις θέσεις τους. Οι τρεις νομοταγείς αφροαμερικανοί συνεπιβάτες της Ρόζας, έσκυψαν το κεφάλι και υπάκουσαν στις διαταγές του οδηγού. Υπάκουσαν στον νόμο. Η 42χρονη μοδίστρα Ρόζα Παρκς αρνήθηκε να παραχωρήσει τη θέση της και συνελήφθηκε. Η άρνηση της να σηκωθεί έφερε το «Κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα» στους δρόμους και οδήγησε στην κατάργηση των νόμων που στήριζαν τις φυλετικές διακρίσεις. Η Ρόζα τόλμησε να αμφισβητήσει το νόμο και παραβιάζοντας τον, κατάφερε να οδηγήσει στην ανατροπή του. 

Κάποιοι είχαν γράψει πως η Ρόζα Παρκς δεν σηκώθηκε εκείνη την μέρα γιατί ήταν κουρασμένη, αλλά όπως η ίδια έγραψε αργότερα στην βιογραφία της, «Είχα απλά κουραστεί να υποχωρώ». Κουράστηκε να υποχωρεί σε παράλογους νόμους και παράλογες πολιτικές που καταπίεζαν την ανθρώπινη φύση. Κουράστηκε να της υπαγορεύει το κράτος πως να ζει, πως να σκέφτεται και τι να πιστεύει. Κουράστηκε να υπακούει σε νόμους που σκοπό είχαν την στέρηση της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας της.

Η Ρόζα, ήταν ο φτωχός αόρατος πολίτης με τα ροζιασμένα χέρια, που βλέπεις καθημερινά να κάθεται σιωπηλά στο πίσω κάθισμα του λεωφορείου. Στο δρόμο για την φάμπρικα γεμίζει τα πνευμόνια καυσαέριο καθώς αγναντεύει με βλέμμα απλανές έξω από το παράθυρο. Δεν διαβάζει πινακίδες, ούτε κοιτάζει τις όμορφες βιτρίνες με τα δαντελένια εσώρουχα. Αγναντεύει τους απλήρωτους λογαριασμούς και παλεύει με την αγωνία πως να φτάσει το φαγητό για τα παιδιά μέχρι το τέλος του μήνα. Είναι ο «ασήμαντος» πολίτης που ψάχνει για φως μέσα σε ένα σκοτεινό και άδικο κόσμο. Αισθάνεται αδύναμος, κουρασμένος κι ανυπεράσπιστος. Μια ψυχή κλειδωμένη στο περιθώριο.     

Αυτή λοιπόν η ασήμαντη εργάτρια ξύπνησε εσωτερικά. Έφυγε η θολούρα από τα μάτια της. Είδε την γυμνή αλήθεια. Αντιλήφθηκε πως δεν θα έρθει κανένας Μεσσίας να την σώσει. Κουράστηκε να περιμένει το κράτος, το κόμμα, την συντεχνία, τη βουλή κι αποφάσισε να σώσει τον εαυτό της. Έδωσε την μάχη μόνη της. Δεν γνώριζε εκ τον προτέρων ότι με την στάση της εκείνη την ημέρα θα έβρισκε συμμάχους και θα ξεκινούσε μια κοινωνική αναταραχή που θα ανέτρεπε το νόμο.  Το μόνο βέβαιο ήταν ότι θα κατέληγε στη φυλακή και θα γινόταν στόχος των μασκοφόρων της Κουκ Κλουξ Κλαν και ίσως να κατέληγε κρεμασμένη από μια ιτιά. Παραμένοντας καθήμενη στη θέση της, υπερασπίστηκε πανανθρώπινες αξίες. Αυτές οι αξίες δεν εξυπηρετούσαν τα οικονομικά συμφέροντα μιας άρχουσας τάξης, που ήθελε ένα υποτακτικό νέγρο, χωρίς δικαιώματα. Η οικονομική ελίτ ήθελε ένα υπάνθρωπο που να μπορεί να τον εκμεταλλεύεται για να κάνει υπερκέρδη. 

Με όσα βλέπω σήμερα γύρω μου, αισθάνομαι πως ζω σε μια κοινωνία που ταξιδεύει παγιδευμένη στο λεωφορείο 2857 στο Μοντγκόμερι του 1955. Σύμπτωση, ήταν η ίδια χρονιά που εντάθηκαν και στην Κύπρο οι δικές μας φυλετικές διακρίσεις, που εξελίχθηκαν πλέον σε ταξικές, σε όποια πλευρά του οδοφράγματος κι αν ζούμε. Το ζήτημα παραμένει το ίδιο. Αν θα παραχωρήσουμε την θέση στο λευκό κολάρο ή αν θα παραμείνουμε καθήμενοι πάνω στις αξίες μας κι ας μας κρεμάσουν στην ιτιά. Η επιλογή της Ρόζα Παρκ ήταν ατομική… μετά έγινε συλλογική… Γεννήθηκε σκλάβα, πέθανε ελεύθερη!

Τόνι Αγκαστινιώτης

9 Οκτωβρίου 2022

Köle doğdu, özgür öldü!

“Yalnızca pes etmekten yorulmuştum” Rosa Parks

James Blake’in kim olduğunu sorsaydım, büyük ihtimalle bunu kimse bilemeyecekti… Ancak birçok kişi Rosa Parks’ın adını bilecek… Adı, 1 Aralık 1955’te Alabama, Montgomery’de bir otobüste, beyaz bir adama yer vermeyi reddettiği zaman tarihe geçti. Irk ayrımcılığı kurallarına göre Afroamerikalılar eğer yer varsa, arka koltuklara oturmak zorundaydılar. Kısacası “öncelik beyaz kıçlarındı.”

Rosa Parks’ın o öğleden sonra bindiği otobüse, dört beyaz kıç bindi ve şoför James Blake, dört Afroamerikalı’ya koltuklarından kalkmalarını emretti. Rosa’yla aynı otobüse binen, yasalara saygılı üç Afroamerikalı yolcu, şoförün emirlerine uydu. Yasaya boyun eğdiler. 42 yaşındaki terzi Rosa Parks koltuğunu verip ayakta durmayı reddetti ve tutuklandı. Rosa Parks’ın ayağa durmayı reddetmesi “Yurttaş Hakları Hareketini” sokaklara taşıdı ve ırk ayrımcılığını destekleyen yasaların yürürlükten kaldırılmasına yol açtı. Rosa yasayı çiğneyerek meydan okumaya cesaret etti ve yasanın kaldırılmasına neden oldu.

Bazıları Rosa Parks’ın o gün yorgun olduğu için yerinden kalkmadığını yazsa da daha sonra kendisi, otobiyografisinde “yalnızca pes etmekten yoruldum” diye yazmıştı. İnsanın doğasını baskı altına alan saçma yasalara ve saçma politikalara boyun eğmekten bıkmıştı. Devletin ona, nasıl yaşayacağını, nasıl düşüneceğini ve neye inanacağını empoze etmesinden bıkmıştı. Onu haysiyetinden ve özgürlüğünden mahrum etme amacı taşıyan yasalara boyun eğmekten bıkmıştı.

Rosa, her gün otobüsün arka koltuğunda sessizce oturduğunu gördüğünüz, elleri nasırlı fakir bir vatandaştı. Fabrikaya giderken pencereden boş boş bakıp, ciğerlerini egzoz gazıyla doldururdu... Tabelaları okumaz, dantelli iç çamaşırlarının olduğu güzel vitrinlere bakmazdı... Ödenmemiş faturaları düşünür, ay sonuna kadar çocuklara nasıl yiyecek bulacağının endişesiyle boğuşurdu... Karanlık ve adaletsiz bir dünyada ışık arayan “önemsiz” bir vatandaştı. Kendini zayıf, yorgun ve savunmasız hissetmekteydi... Köşede bir yerde kilitli bir candı…

Bu önemsiz işçi içsel olarak uyandı. Gözlerindeki bulanıklık gitti. Çıplak gerçeği gördü. Herhangi bir Mesih’in gelip onu kurtarmayacağını anladı. Devleti, partiyi, sendikayı, meclisi beklemekten yoruldu ve kendini kurtarmaya karar verdi. Tek başına mücadele verdi. O günkü duruşuyla destekçi bulacağını ve yasayı alt üst edecek toplumsal bir kargaşa başlatacağını tahmin etmiyordu. Kesin olan tek şey, hapse gireceği, Ku Klux Klan’ın maskelileri tarafından hedef alınacağı ve belki de bir söğüt ağacına asılacağıydı. Yerinden kalkmayarak, evrensel değerleri savundu… Bu değerler, karşılarında, itaatkâr, haklarından mahrum bırakılmış bir zenci isteyen yönetici sınıfın ekonomik çıkarlarına hizmet etmiyordu. Ekonomik elit, aşırı kar elde etmek için kullanabileceği, alt sınıftan birini arıyordu.

Bugün çevremde gördüklerimle, 1955’te Montgomery 2857 numaralı otobüste kapana kısılmış bir toplumda yaşadığımı hissediyorum. Tesadüfen o yıl, Kıbrıs’ta kendi ırk ayrımcılığımızın yoğunlaştığı ve barikatın hangi tarafında yaşadığımızdan bağımsız olarak, ırk ayrımcılığının sınıf ayrımcılığına dönüştüğü yıldı. Mesele hala aynı… Ya beyaz yakalıya yer vereceğiz ya da bizi söğüt ağacına assalar da değerlerimize bağlı kalacağız… Rosa Park’ın tercihi bireyseldi… Sonra kolektif oldu... Köle doğdu, özgür öldü!

Toni Agastiniotis

9 Ekim 2022