«Έξω από όλες τις σπηλιές μας»

Εγώ πηγαίνω προς τη ζωή έχω την όψη ανθρώπου

για ν’ αποδείξω πως ο κόσμος έγινε στ’ ανάστημα μου

Πωλ Ελυάρ – Χωρίς Ηλικία

Ακόμη και στο γράψιμο της ιστορίας, είμαστε η μόνη χώρα που δεν την έγραψαν οι νικητές, μα ούτε και οι ηττημένοι. Την έγραψαν με το μελάνι της σιωπής αυτοί που δεν έστησαν ανάστημα ενάντια στο φόβο. Δεκαετίες μετά που σίγησαν τα όπλα οι άνθρωποι κλειδώθηκαν στην σιωπή. Δεν μαρτύρησαν, δεν μίλησαν στα παιδιά τους για τα βιώματα τους κι άφησαν την ιστορία να παίρνει μορφή πάνω σε πολιτικούς άμβωνες, με ατεκμηρίωτα συνθήματα.

Κρύφτηκε ο κόσμος στις σπηλιές της ψυχής του κι άφησε τον χρόνο να σβήσει τις μνήμες απ΄ το κρανίο του. Δεν ήθελε την αλήθεια, ούτε γυμνή ούτε ντυμένη. Ήθελε να επιβιώσει κι επέλεξε την λήθη στολισμένη με μπιχλιμπίδια, ώστε να διαθλάται έστω και αμυδρά το φως στην σπηλιά. Μια λογική δειλία, που όμως άφησε μια τεράστια χαρακιά στην συνείδηση του λαού μας. Δεν έστησαν ανάστημα ενάντια σε αυτούς που βίαζαν, δολοφονούσαν και λεηλατούσαν την ειρήνη και την συνύπαρξη του λαού μας. Δεν μπορείς να αδικήσεις κανένα άνθρωπο γιατί φοβήθηκε, μα κάθε κίνηση μέσα στο φόβο έχει της συνέπειες της. Ποιες είναι οι συνέπειες; Επικράτησε το μισαλλόδοξο αφήγημα των εθνικιστών και η πολιτική της διχόνοιας.

Τώρα, που και που οι άνθρωποι αντιστέκονται. Βγαίνουν απ΄ τις σπηλιές, βάζουν στεφάνια σε προτομές, φωνάζουν όμορφα συνθήματα και μέχρι να σουρουπώσει επιστρέφουν στις σπηλιές τους. Σου θυμίζει εκείνο το φωτογραφικό κλικ, που επιτρέπει για κάποια κλάσματα του δευτερολέπτου να περάσει μέσα το φως και να απεικονίσει μια στιγμή στο χρόνο… και μετά ξανά σκοτάδι. Κι ο μόνος τρόπος να εμφανίσεις εκείνη την στιγμή, είναι να μπεις στο σκοτεινό δωμάτιο της ιστορίας και να επεξεργαστείς τα αρνητικά.

Τώρα όμως ζούμε σε μια εποχή που δεν θέλουμε αρνητικά. Γιατί να σκαλίσεις, γιατί να μάθεις, γιατί να αντιταχθείς στο προσυμφωνημένο αφήγημα; Βγάζεις το κεφάλι απ΄ την σπηλιά κάθε τόσο και φωνάζεις το πατριωτικό σου «Δεν Ξεχνώ» και ξαναταμπουρώνεσαι. Τί δεν ξεχνάς; Μια ιστορία που δεν κοιτάξαμε ποτέ στα μάτια; Την ευθύνη που δεν ανέλαβες ή το ανάστημα σου που έπρεπε να λυγήσει για να χωρέσει στην σπηλιά του φόβου; Τώρα εσύ από τη μια μπορείς να κοιτάζεις τον σημαδεμένο Πενταδάκτυλο κι εσύ απ΄ την άλλη το χιονισμένο Τρόοδος και να θυμάσαι ότι το μόνο που πραγματικά ξέχασες είναι την επιλογή να σωπάσεις. Νικήθηκες από το φόβο σου και αποδέχτηκες το μοίρασμα της πατρίδας σου. Δεν σε κρίνω που φοβήθηκες, μονάχα κάνω κλικ με τον δικό μου θολωμένο φακό στις συνέπειες.     

Τί να απαιτήσω από τη νέα γενιά που δεν ξέρει; Πώς να πείσω ένα νέο άνθρωπο, που μεγάλωσε στην σπηλιά της σιωπής και της απόκρυψης, πως τα βιβλία της ιστορίας του έχουν μισοφαγωμένες σελίδες; Πώς να μιλήσω για ελευθερία σε ένα άκαμπτο μυαλό και μια καρδιά που για χρόνια την έθρεψαν με μίσος σε μια σκοτεινή στοά που ονόμασαν σχολείο;     

«Εμείς τα ξέραμε όλα αυτά και ποιοι τα έκαναν». μου είπε με καμάρι ένας άνθρωπος των σπηλαίων που είδε το ντοκιμαντέρ μου για τους ομαδικούς τάφους. Τον ρώτησα ευθέως αν μίλησε ποτέ για αυτά τα εγκλήματα στα παιδιά του. Ούτε στην σύζυγο του δεν τα ανάφερε ποτέ, μου είπε. Τί αξία έχει μια αλήθεια που θάφτηκε μέσα σε ένα φοβισμένο εαυτό;

…και τελειώνει ο Πωλ Ελυάρ το ποίημα του Χωρίς Ηλικία με τον στίχο, «Έξω από όλες τις σπηλιές μας, έξω από τον εαυτό μας.»

Τόνι Αγκαστινιώτης

7 Μαΐου 2023

“Tüm mağaralarımızdan dışarı çıkalım”

Ben hayata doğru gidiyorum...

Dünyanın benim boyum için yaratıldığını kanıtlamak için, insan görüntüsündeyim…

Paul Eluard – Yaşlanmayan

Tarihini, zafer kazananların ya da kaybedenlerin yazmadığı tek ülkeyiz… Ülkenin tarihi, korkuya karşı duramayanlar tarafından, sessizliğin mürekkebiyle yazıldı. Silahların susmasından onca yıl sonra insanlar sessizliğe kilitlendi. Tanıklık yapmadılar, yaşadıklarını çocuklarına anlatmadılar, tarihin, siyasi kürsülerde içi boş sloganlarla şekillenmesine izin verdiler...

Halk, ruhunun mağaralarına saklandı ve zamanın, kafasındaki anıları silmesine müsaade etti... Gerçeği istemedi… Ne çıplak ne de giyinik... Hayatta kalmak istedi ve belli belirsiz olsa da mağaradaki ışığın kırılması için, ıvır zıvırla süslenmiş unutmayı seçti. Halkımızın vicdanında kocaman bir iz bırakan mantıklı bir korkaklık... Tecavüz edenlere, katledenlere, halkımızın barış içinde, bir arada yaşamasını engelleyenlere karşı durmadı. Bir insana korktuğu için haksızlık yapamazsın, ancak içinde korku olan her hareketin bir sonucu vardır. Peki, nedir bu sonuçlar? Milliyetçilerin nefret anlatımı ve nifak siyaseti galip geldi.

Şimdi insanlar arada sırada direnmeye başladı. Mağaralardan çıkarlar, büstlere çelenk koyarlar, güzel sloganlar atarlar ve akşam olunca da mağaralarına geri dönerler… Bu sana, ışığın birkaç salise içinde bir anı resmedip sonra tekrar karanlığa dönen o fotoğraf çekimini hatırlatır… Ve o anı göstermenin tek yolu, tarihin karanlık odasına girip negatifler üzerinde çalışmaktır…

Ancak artık negatiflerle uğraşmadığımız bir çağda yaşıyoruz. Neden kurcalayasın, neden öğrenesin, önceden üzerinde anlaşmaya varılan anlatıya neden karşı çıkasın? Arada bir kafanı mağarandan dışarı çıkarıyorsun ve vatansever sloganın “Unutmuyorum’u” haykırıp tekrar siper alıyorsun… Neyi unutmuyorsun? Hiç aynı fikirde olmadığımız bir tarihi mi? Almadığın sorumluluğu mu yoksa korku mağarasına sığabilmek için eğmek zorunda olduğun boyunu mu? Şimdi bir tarafta işaretli Beşparmaklar’a diğer tarafta karlı Troodos’a bakabilir ve gerçekten unuttuğun tek şeyin, sessiz kalma tercihin olduğunu hatırlayabilirsin... Korkuna yenildin ve vatanının bölünmesini kabul ettin... Korktuğun için seni eleştirmiyorum, sadece kendi bulanık merceğimle sonuçların fotoğrafını çekiyorum.

Yaşananları bilmeyen yeni nesilden ne isteyebilirim? Sessizlik ve gizlilik mağarasında büyümüş bir genci, tarih kitaplarının sayfalarının yarısının yenmiş olduğuna nasıl ikna edebilirim? Okul adını verdikleri karanlık bir pasajda yıllarca nefretle beslenen katı bir beyne ve kalbe özgürlükten nasıl bahsedebilirim?

Toplu mezarlarla ilgili belgeselimi izleyen ve mağarada yaşayan bir kişi bana gururla, “Bütün yaşananları ve kimlerin yaptığını biliyorduk” dedi. Ona, lafı hiç dolandırmadan, bu suçlardan çocuklarına bahsedip etmediğini sordum. Bana, karısına dahi bundan hiç bahsetmediğini söyledi. Korkmuş bir benliğin içine gömülü gerçeğin ne değeri var ki?

Paul Eluard “Yaşlanmayan” isimli şiirini “Tüm mağaralarımızdan, kendimizden dışarı çıkalım” sözleriyle bitiriyor.

Tony Angastiniotis

7 Mayıs 2023