Νεσιε Γιασιν*

Ο άνθρωπος πρέπει την πατρίδα ν’ αγαπα

Ετσι λέει ο πατέρας-μου συχνα.

Η δικη-μου η πατρίδα έχει μοιραστει στα δυο,

Ποιο απο τα δυο κομμάτια πρέπει ν’ αγαπω;

Οι πιο πάνω στίχοι έχουν γίνει ο «εθνικος ύμνος» όσων αγωνίζονται για την επανένωση της Κύπρου, όσων ο διαχωρισμος και η μισαλλοδοξία αποτελουν παραλογισμο που πρέπει να τερματιστει. Αποτελει εμβατήριο μάχης στον αγώνα για την ειρήνη και την κατανόηση ανάμεσα σε ελληνοκύπριους και τουρκοκύπριους. Είναι ίσως η καλύτερη στιγμη της Κυπριακης ποίησης που ασχολήθηκε με το εθνικο ζήτημα στην Κύπρο. Δεν είναι τυχαίο που αυτοι οι στίχοι βρίσκονται στα χείλη και την ψυχη των Κυπρίων, στο βορρα και το νότο.

Λέμε συνήθως πως ο πολιτισμος ενώνει τους ανθρώπους. Και η ποίηση της Νεσιε είναι ένα λαμπρο παράδειγμα αυτης της αλήθειας. Αυτοι οι τέσσερεις στίχοι συμπυκνώνουν τα αισθήματα μιας ολόκληρης γενιας ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων σε έκταση και βάθος που καμμια ανάλυση δεν θα μπορούσε να δώσει. Και τα συμπυκνώνουν με τρόπο που ενώνει. Εδώ ακριβως βρίσκεται και η διαφορα της Νεσιε. Γιατι υπάρχουν πολλοι Κύπριοι ποιητες που ασχολήθηκαν με τον πόνο των διακοινοτικων συγκρούσεων χωρις να ξεφεύγουν απο τα όρια του πόνου της μιας κοινότητας, χωρις να φτάνουν στον πόνο της άλλης.

Κάθε εποχη τραγουδα τον εαυτο-της. Οι ποιητες δεν μένουν ανεπηρέαστοι απο τα γεγονότα που εξελίσσονται γύρω-τους. Η ποίησή-τους αντανακλα τις πραγματικότητες της εποχης-τους. Ωστόσο, αυτες οι πραγματικότητες δεν είναι οι ίδιες για όλους. Υπάρχουν πολλες αλήθειες κάθε στιγμη για να τραγουδήσουν. Ο καθένας επιλέγει αυτο που ζει, αυτο που αισθάνεται, αυτο που θέλει να δώσει στους ανθρώπους. Ετσι, τον καιρο της ΕΟΚΑ τραγουδουν την Ελλάδα και την Ενωση: μέσα στην κλειστοφοβικη αντίληψη της ελληνοκυπριακης κοινότητας δεν έχουν τη δυνατότητα να δουν πως υπάρχει καν μια άλλη κοινότητα στο νησι.

Τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας αρχίζει να γίνεται φανερο για τους πιο αγνους αγωνιστες για την Ενωση ότι κάτι δεν πάει καλα. Οι ποιητες στέκουν με δέος μπροστα στις πραγματικότητες της ελληνοκυπριακης πολιτικης σκηνης. Δεν έχουν πια την άκριτη εμπιστοσύνη στους ηγέτες. Μέσα στον εθνικισμο των συγκρούσεων της εποχης του 1963-74, μερικοι αρχίζουν να βλέπουν και την άλλη κοινότητα, να βλέπουν πως η ελληνοκυπριακη κοινότητα δεν έχει τη μόνη αλήθεια.

Για τους Τουρκοκύπριους ποιητες οι συγκρούσεις του 1963-74 αποτέλεσαν τη βάση για να εκφράσουν τα δεινα της κοινότητάς-τους, συνήθως με εθνικίζοντα αισθήματα. Αυτη η εθνικίζουσα ποίηση επικρατούσε στην Τουρκοκυπριακη κοινότητα μέχρι και το πραξικόπημα και την εισβολη του 1974, ακόμα και μετα.

Το πραξικόπημα και η εισβολη αποτελουν τομη για τη συνείδηση τόσο των ελληνοκυπρίων όσο και των τουρκοκυπρίων. Αυτη η αλλαγη στην κοινωνικη συνείδηση αντανακλάται και στην ποίηση. Ανάμεσα στους ελληνοκύπριους, για δεκαετίες ολόκληρες η ποίηση ασχολείται σχεδον αποκλειστικα με τον ξεριζωμο, το χαμο της πατρίδας. Μια ρομαντικη, επιλεκτικη ανάμνηση του παρελθόντος γίνεται το όχημα για την εκκόλαψη μιας ποίησης εθνικου μοιρολογιου που προσπαθει να βρει τη λύτρωση μέσα απο την επίρριψη της ευθύνης στην ελληνικη χούντα, τους ελληνοκύπριους «προδότες», στην «βάρβαρη» Τουρκία και στους «ξένους» – την Αμερικη και την Βρετανία. Με το πέρασμα του χρόνου οι ελληνικες και ελληνοκυπριακες ευθύνες απομακρύνονταν όλο και περισσότερο απο την εμβέλεια της ελληνοκυπριακης ποίησης.

Η πιο ενδιαφέρουσα ωστόσο αλλαγη που έφερε το 1974 ήταν η ανάδυση μιας νέας γενιας τουρκοκυπρίων ποιητων, με σημαντικη μορφη την Νεσιε Γιασιν. Οι πραγματικότητες που έφερε το 1974 αφήνουν την Νεσιε ξεκρέμμαστη, χωρις κάτι σταθερο για να πιαστει. Η διχοτόμηση, το υποτιθέμενο όνειρο της τουρκοκυπριακης κοινότητας, δεν απαλύνει τον πόνο-της – τον οξύνει σε εκρηκτικο βαθμο. Η επικρατούσα εθνικη ποίηση δεν την εκφράζει, το μοίρασμα της πατρίδας-της δεν δίνει απαντήσεις, αφήνει ερωτηματικα. Αναζητα λοιπον την απάντηση όχι σαν τουρκοκύπρια, μα σαν άνθρωπος – πέρα απο εθνικους όρους.

Ωστόσο, η ποίηση της Νεσιε δεν είναι ποίηση «επαναπροσέγγισης». Αν ενώνει ελληνοκύπριους και τουρκοκύπριους, δεν είναι γιατι έχει στόχο την «επανένωση». Η ποίηση της Νεσιε μιλα άμεσα, πέρα απο την εθνικη προέλευση, γιατι είναι βαθεια ανθρώπινη, γιατι δεν αναγνωρίζει το διαχωρισμο:

Αν πεθάνω θα ήθελα ν’ ανθώ σε ποιήματα

μες στις καρδιές των ανθρώπων

Αν πεθάνω

θέλω να με θάψουν σ’ αυτόν τον απαγορευμένο κήπο

πέρα από τα σύνορα

Ο πολιτισμος της Νεσιε δεν είναι τουρκοκυπριακος, δεν είναι καν κυπριακος. Είναι οικουμενικα ανθρώπινος. Η Νεσιε δεν διδάσκει, δεν προτείνει τί πρέπει να κάμουν οι άλλοι. Η Νεσιε εκφράζει τις καλύτερες πτυχες της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι γι’ αυτο που η ποίησή-της είναι τόσο άμεση, τόσο δυνατη. Είναι γι’ αυτο που ο πολιτισμος της Νεσιε ενώνει τους ανθρώπους.

Αυτο δεν σημαίνει πως ο πολιτισμος πάντα ενώνει. Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως ποιητης ήταν και ο Ράντοβαν Κάρατζιτζ, ο ηγέτης των Σέρβων της Βοσνίας, εκφραστης μιας ποίησης που υμνούσε τη Σερβικη άποψη για τον εμφύλιο στη Γιουγκοσλαβία και προέδρευσε στη βαρβαρότητα των σφαγων της Σρεπρένιτσα. Ποιητης ήταν και ο Μπουλεντ Ετζεβιτ, ο πρωθυπουργος της εισβολης. Για να μην αναφέρουμε τους «πολιτισμένους» γερμανους ναζι με την αγάπη-τους για την τέχνη και τη μουσικη.

Και δεν πρόκειται για απλη διάκριση «καλης» και «κακης» τέχνης. Όπως λέει και ο Οργουελ, μπορει ένας να είναι σπουδαίος καλλιτέχνης αλλα ταυτόχρονα και άθλιος σαν άνθρωπος. Η ποιότητα της τέχνης δεν εξαρτάται μόνο απο το τί εκφράζει, εξαρτάται και απο το πώς το εκφράζει. Υπάρχουν σπουδαίοι καλλιτέχνες που ήταν και ρατσιστες, υπάρχουν μετριότητες που το μόνο που κάμνουν είναι να βασίζονται σε επικρατούσες ιδέες για να ντύνουν απλη προπαγάνδα σαν τέχνη.

Η Νεσιε Γιασιν αξίζει όσο πολυ λίγοι τη σημερινη βράβευση. Η ποίησή-της ξεπερνα κάθε κριτήριο που μπορει να απαιτήσει κανένας απο ένα καλλιτέχνη αλλα και απο έναν άνθρωπο. Ευχαριστούμε τη Νεσιε που μας χάρισε τόσο πλούτο. Τούτο το νησι μπορει να είναι περήφανο που αναγιώνει ανθρώπους σαν τη Νεσιε.

Θέμος Δημητρίου

11 του Απρίλη 2022

*Ομιλία Θέμου Δημητρίου στη Τελετή Βράβευσης του Κατσώνη και της Γιασίν που έγινε στις 11 Απριλίου 2022 στην Αίθ. Καστελιώτισσα