marxoudi_web1ekfrasi_logolhs_logo

 

Επισκόπηση της Έκθεσης Οικονομίας και Απασχόλησης 2022 του ΙΝΕΚ

Πλαίσιο διεκδίκησης της εργατικής τάξης για την ερχόμενη περίοδο

Η Έκθεση για την Οικονομία και την Απασχόληση 2022, η οποία ετοιμάστηκε από ομάδα συνεργατών του ΙΝΕΚ με βασικό συντελεστή τον Ηλία Ιωακειμόγλου αποτελεί μια σημαντική συμβολή στην ανάλυση της κυπριακής οικονομίας μέσα από το πρίσμα της εργατικής τάξης και του συνδικαλιστικού κινήματος. Όπως και σε προηγούμενες εκθέσεις του ΙΝΕΚ (έχουν δημοσιευθεί πέραν των 20 εκθέσεων), έτσι και η φετεινή έκθεση απευθύνεται κυρίως σε εργατικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις, δίνοντας έμφαση στην ‘αγορά εργασίας’: μισθοί, απασχόληση, κέρδη, κατανομή εισοδήματος, πληθωρισμός, παραγωγικότητα κλπ.

Η επικέντρωση σε θέματα και πτυχές της ‘αγοράς εργασίας’ σκοπον έχει να εξαχθούν συμπεράσματα και να αναπτυχθούν επιχειρήματα τα οποία να υποβοηθούν το συνδικαλιστικό κίνημα να διαμορφώνει θέσεις, κατευθύνσεις και αιτήματα τα οποία να βασίζονται σε εκτεταμένη και στέρεη τεκμηρίωση στα πλαίσια  εργατικών αγώνων για τη βελτίωση της θέσης και των όρων εργασίας των εργαζομένων.

Στην παρούσα έκθεση ΙΝΕΚ, όπως και στην παρουσίαση της έκθεσης από τον Ηλία Ιωακειμόγλου, γίνεται αναφορά σε δύο σημαντικά και ενδιαφέροντα θέματα:

(α) Διεθνές πλαίσιο της παρούσας πολύπλευρης καπιταλιστικής κρίσης

(β) Μακρο-οικονομικές ανισορροπίες της κυπριακής οικονομίας.

Διεθνές πλαίσιο πολύπλευρης καπιταλιστικής κρίσης

Στο εισαγωγικό σημείωμα και στην παρουσίαση της έκθεσης ΙΝΕΚ γίνεται αναφορά στην παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, η οποία ξέσπασε το 2007-2008 στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στην οικονομία γενικότερα και η οποία εξελίχθηκε, μετά και την υγειονομική κρίση, σε μια πολύπλευρη κρίση του καπιταλισμού χωρίς προηγούμενο:

Στην παρούσα συγκυρία οι πολλαπλές πτυχές της παγκόσμιας κρίσης δημιουργούν ένα διεθνές πλαίσιο όπου δεν φαίνεται να υπάρχει διέξοδος και οι επιπτώσεις και η κατάληξή της δύσκολα μπορούν να προβλεφθούν.

Για πρώτη φορά ο παγκόσμιος καπιταλισμός αντιμετωπίζει μια τόσο πολύπλευρη κρίση η οποία συμπεριλαμβάνει και πολεμική σύρραξη παγκόσμιας εμβέλειας (Ρωσία, Ουκρανία, ΕΕ, ΝΑΤΟ, ΗΠΑ), όπου η χρήση πυρηνικών όπλων δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Η παρούσα κρίση είναι η 4η μεγάλη διαρθρωτική κρίση του καπιταλισμού με κύρια χαρακτηριστικά

Οι μεγάλες κρίσεις του καπιταλισμού, 1873-1896, 1929-1945, 1970-1980, 2008-, μπορούν να αντικρισθούν στα πλαίσια μιας σειράς διεργασιών που περιλαμβάνουν:

Σε κάθε νέο στάδιο ανάπτυξης, οι αντιφάσεις του καπιταλισμού δεν εκλείπουν αλλά αναπαράγονται σε ένα ψηλότερο επίπεδο. Κάθε μια νέα μεγάλη κρίση του καπιταλισμού είναι χειρότερη από την προηγούμενη, τόσο όσον αφορά το εύρος και την ένταση των επιπτώσεων, όσο και στη δυσκολία να ξεπεραστεί η κρίση. Σε μια τέτοια φάση βρισκόμαστε σήμερα με τις πολύπλευρες εκφάνσεις της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης.

Στην παρουσίαση της έκθεσης ΙΝΕΚ 2022, ο Ηλίας Ιωακειμόγλου αναφέρεται και στη σειρά διεργασιών που συνδέονται με την τελευταία παγκόσμια καπιταλιστική κρίση.

Σε συνδυασμό με την υγειονομική κρίση και την ενεργειακή κρίση που επακολούθησε τον πόλεμο στην Ουκρανία οι οικονομίες της ΕΕ αλλά και διεθνώς αντιμετωπίζουν  την ‘τέλεια καταιγίδα’.

Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης δεν είναι παντού οι ίδιες. Υπάρχει μεγάλη συναίνεση ότι ο μεγάλος χαμένος στην παρούσα συγκυρία είναι οι χώρες της ΕΕ όπου, εκτός από τις ελλείψεις και την αύξηση των τιμών στην ενέργεια, έχουν να αντιμετωπίσουν και τη μείωση στη ζήτηση λόγω της αύξησης των επιτοκίων.

Σε μια πρόσφατη έκθεσή του, το Economist Intelligence Unit (EIU) αναφέρει ότι οι χώρες της ΕΕ βρίσκονται μπροστά στο φάσμα μιας νέας ύφεσης, η οποία μπορεί να έχει παρατεταμένη διάρκεια. Επίσης υπάρχει το ενδεχόμενο η ΕΕ να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο της απο-βιομηχανοποίησης, καθώς μεγάλες εταιρίες στην Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία, θα μπορούσαν να μετακομίσουν στις ΗΠΑ με πολύ πιο χαμηλές τιμές ενέργειας και μεγάλες κρατικές επιδοτήσεις.

ο μεγάλο παράδοξο της παρούσας συγκυρίας είναι ότι, παρά τη βαθιά καπιταλιστική κρίση οι πολιτικές δυνάμεις της αριστεράς και του εργατικού κινήματος γενικότερα αδυνατούν να διαμορφώσουν το δικό τους εναλλακτικό όραμα και να αυξήσουν τη δύναμη και επιρροή τους και σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.

Η κρίση της κυπριακής οικονομίας και η απαξίωση της εργασίας

Όπως η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση, έτσι και η κρίση σε εθνικό επίπεδο παίρνει διάφορες μορφές και εκφάνσεις και εξαρτάται από τις ιδιομορφίες και την ιστορική πορεία κάθε συγκεκριμένης χώρας. Στην περίπτωση της Κύπρου οι πολλαπλές πτυχές της καπιταλιστικής κρίσης περιλαμβάνουν:

Δυστυχώς, στις πιο πάνω μορφές της κρίσης θα μπορούσε να προστεθεί και η κρίση της Αριστεράς, με την έννοια ότι η οργανωμένη Αριστερά στην Κύπρο δεν ήταν σε θέση να διαμορφώσει το δικό της όραμα και εναλλακτική στρατηγική για την αντιμετώπιση της κρίσης, που θα μπορούσε να αγκαλιαστεί και να έχει την υποστήριξη αυξανόμενου και τελικά πλειοψηφικού μέρους του κυπριακού λαού.

Όσον αφορά την κυπριακή οικονομία και συγκεκριμένα την αγορά εργασίας στην οποία αφιερώνεται ο κύριος κορμός της έκθεσης ΙΝΕΚ, ο Ηλίας Ιωακειμόγλου υποστηρίζει ότι τα διακυβεύματα για την επιχειρηματική τάξη, ή τα επίδικα σημεία όπως τα χαρακτηρίζει,  για να κρατήσει τα κέρδη σε ψηλά και αυξανόμενα επίπεδα είναι δύο:

(α) Αύξηση της παραγωγικότητας

(β) Μείωση των πραγματικών μισθών

Μέσος Πραγματικός Μισθός (ΜΠΜ)

Ο μέσος πραγματικός μισθός κατά την περίοδο 2006-2022 μειώθηκε κατά 7%. Η πρώτη μεγάλη μείωση στο ΜΠΜ επήλθε κατά την περίοδο 2006-2015 μετά τις μνημονιακές πολιτικές με πτώση κατά 11%. Μετά από κάποιες σχετικές αυξήσεις στην περίοδο της πρόσφατης ανάπτυξης μεταξύ 2015 και 2020 (αύξηση στον τομέα του τουρισμού και στις κατασκευές λόγω χρυσών διαβατηρίων), την τελευταία διετία 2020-2022 είχαμε μια νέα μεγάλη μείωση στο ΜΠΜ σαν αποτέλεσμα των πληθωριστικών τάσεων και συνολικά η μείωση του μέσου πραγματικού μισθού από το 2006 φτάνει το 7%. Αυτή η αρνητική τάση τείνει να συνεχιστεί αν δεν υπάρξει ουσιαστική αντίδραση του συνδικαλιστικού και εργατικού κινήματος.

Παραγωγικότητα της εργασίας

Το θέμα της παραγωγικότητας ήταν παραδοσιακά προβληματικό στην περίπτωση της Κύπρου λόγω του χαμηλού επιπέδου των παραγωγικών επενδύσεων και της πτωτικής πορείας στους τομείς της βιομηχανίας και γεωργικής ανάπτυξης. Η επικέντρωση στους τομείς των υπηρεσιών περιορίζει τις δυνατότητες αύξησης της παραγωγικότητας λόγω του χαμηλού περιθωρίου ενσωμάτωσης τεχνολογικής αλλαγής.

Στην πρόσφατη περίοδο στη Κύπρο, 2015-2022 η παραγωγικότητα της εργασίας έχει παραμείνει σταθερή με μηδενικές αυξήσεις.

Μερίδιο της εργασίας στο ΑΕΠ

Οι τάσεις των δύο πιο πάνω παραμέτρων (μέσος πραγματικός μισθός, παραγωγικότητα της εργασίας) είχαν σαν αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση του μεριδίου της εργασίας στο συνολικό εισόδημα. Οι συνολικές απολαβές των μισθωτών σε σχέση με τις αμοιβές του κεφαλαίου (κέρδη, μερίσματα, ενοίκια, κεφαλαιουχικές ανατιμήσεις κλπ) μειώθηκαν από 57% του ΑΕΠ το 2006 στο 47% το 2022 (τα στοιχεία αυτά αφορούν τον ιδιωτικό τομέα).

Στην έκθεση ΙΝΕΚ αναφέρεται πως, τόσο μεγάλες μειώσεις στους μισθούς αποτελούν πρωτοφανές φαινόμενο και παρατηρούνται μόνο σε καιρό πολέμου. Επίσης, ότι αυτή η επιδίωξη για μείωση των μισθών θα συνεχιστεί και στο μέλλον με στόχο την υψηλή και αυξανόμενη κερδοφορία.

Διακρίνονται τρεις περίοδοι σε σχέση με το μερίδιο της εργασίας στο ΑΕΠ:

2006-2012: 56%, 2012-2019: 52%, 2020-2022: 48%

Κατά την πρώτη περίοδο, η τιμή του μεριδίου εργασίας συνδέεται με την οικονομική ανάπτυξη που είχε επιτευχθεί λόγω πιστωτικής επέκτασης και της μεγάλης διόγκωσης των τραπεζών. Η μείωση από την πρώτη (56%) στη δεύτερη περίοδο (52%) ήταν αποτέλεσμα των μνημονιακών πολιτικών και της απορρύθμισης της αγοράς εργασίας. Η νέα μείωση, από 52% σε 48%, στην περίδο που διανύουμε τώρα και που ακόμα συνεχίζεται είναι το αποτέλεσμα των πληθωριστικών τάσεων.

Η σχέση μεταξύ ανεργίας και του επιπέδου των μισθών

Στην οικονομική θεωρία και ιστορικά σε στατιστικά στοιχεία, έχει τεκμηριωθεί η αντίστροφη σχέση μεταξύ του επιπέδου ανεργίας και της αλλαγής των μισθών. Σε πιο χαμηλά επίπεδα ανεργίας η διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων βελτιώνεται και δημιουργείται τάση αλλαγής των μισθών προς τα πάνω.

Στην έκθεση ΙΝΕΚ παρουσιάζεται η σχέση μεταξύ ανεργίας και του μεριδίου εργασίας στο ΑΕΠ, σε διάγραμμα ως καμπύλη με αρνητική κλίση. Αυτή η καμπύλη μετατοπίζεται προς τα κάτω σαν αποτέλεσμα θεσμικών και δομικών αλλαγών στην αγορά εργασίας. Τα τελευταία χρόνια το επίπεδο ανεργίας έχει κινηθεί ως εξής: 2006: 5%, 2015: 18%, 2018-2022: 7%

Το χαμηλό επίπεδο ανεργίας στη παρούσα περίοδο διαμορφώνει ένα πιο ευνοϊκό κλίμα στη διαπραγμάτευση για βελτίωση των μισθών και των όρων εργασίας.

Δείκτης κερδοφορίας

Ο δείκτης κερδοφορίας της κυπριακής οικονομίας (λειτουργικό πλεόνασμα, AMECO) κατά την περίοδο 2006-2022 αυξήθηκε συνολικά κατά 73%. Αναλυτικά, σε σχέση με το 2006, αυξήθηκε κατά 12% μέχρι το 2015, 42% μέχρι το 2020 και 73% μέχρι το 2022.

Η μεγαλύτερη αύξηση στη κερδοφορία παρατηρείται κατά την περίοδο μετά την κρίση, 2015-2020, λόγω μνημονιακών πολιτικών και απορρύθμισης της αγοράς εργασίας και, επίσης, κατά την πρόσφατη περίοδο 2020-2022 λόγω πληθωριστικών πιέσεων και υστέρησης στην αύξηση των μισθών σε σχέση με τις τιμές και το κόστος ζωής. Αν συνεχισθούν αυτές οι τάσεις, το αποτέλεσμα θα είναι παραπέρα ανακατανομή του συνολικού εισοδήματος εις βάρος της εργασίας και αύξηση της κερδοφορίας.

Μακρο-οικονομικές ανισορροπίες στην κυπριακή οικονομία

Στην έκθεση του ΙΝΕΚ, οι μακρο-οικονομικές ανισορροπίες παρουσιάζονται σαν ιδιομορφία της κυπριακής οικονομίας. Οι μακρο-οικονομικές ανισορροπίες παρουσιάζονται όταν η πραγματική αύξηση του ΑΕΠ υπερβαίνει τη δυνητική αύξηση του ΑΕΠ και εκφράζεται σε μορφές όπως οι πληθωριστικές τάσεις και ελλείματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Αν και στην έκθεση ΙΝΕΚ δεν αναλύονται οι παράγοντες που διαμορφώνουν τη δυνητική αύξηση του ΑΕΠ, εδώ θα μπορούσαν να αναφερθούν διάφορα θέματα όπως:

Κατά την περίοδο 2016-2022 όπου το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά μέσο όρο 6%, η κυπριακή οικονομία αντιμετώπισε προβλήματα ελλειμάτων ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και πιθανώς πληθωριστικών τάσεων. Η βελτίωση των πιο πάνω πτυχών της οικονομίας θα πρέπει να αποτελεί κεντρικό άξονα πολιτικής για πιο ισοζυγισμένη ανάπτυξη, δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας, ψηλότερο δυνητικό ΑΕΠ και βιώσιμη ανάπτυξη.

Προτάσεις πολιτικής και διεκδίκησης των εργαζομένων κατά την ερχόμενη περίοδο

Στην έκθεση ΙΝΕΚ δεν συμπεριλαμβάνεται συγκεκριμένο κεφάλαιο όσον αφορά προτάσεις πολιτικής και διεκδίκησης των εργαζομένων. Εν τούτοις, έμμεσα μπορούν να εξαχθούν διάφορα συμπεράσματα:

Στην παρουσίαση της έκθεσης ΙΝΕΚ, για το τελευταίο πιο πάνω θέμα, αναφέρεται ότι ‘Η σημερινή οργάνωση των δυνάμεων της εργασίας θα είναι ανεπαρκής να αντιμετωπίσει μια συνεχή επίθεση του κεφαλαίου αυτού του τύπου’.

Στη βάση της έκθεσης ΙΝΕΚ, συγκεκριμένη αναφορά σε θέματα πολιτικής και διεκδικήσεων γίνεται από αξιωματούχους της ΠΕΟ και ΙΝΕΚ:

Σωτηρούλα Χαραλάμπους (Γενική Γραμματέας ΠΕΟ)

Παύλος Καλοσυνάτος (Γενικός Διευθυντής ΙΝΕΚ)

Συμπεράσματα

Η έκθεση για την Οικονομία και την Απασχόληση 2022 του ΙΝΕΚ αποτελεί ένα σημαντικό και πολύτιμο ιδεολογικό εργαλείο στα χέρια των οργανώσεων των εργαζομένων και του εργατικού και αριστερού κινήματος γενικότερα στους αγώνες της εργατικής τάξης ενάντια στις επιχειρηματικές τάξεις και τις οργανώσεις τους, για βελτίωση των μισθών και των όρων εργασίας των εργαζομένων. Φέρνει στην επιφάνεια, με στοιχεία και τεκμηρίωση, την κίνηση των μισθών σε σχέση με τα κέρδη και δείχνει την τάση για συνεχή απαξίωση της εργασίας τα τελευταία χρόνια. Στη βάση αυτής της έκθεσης μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα από την ηγεσία της ΠΕΟ και άλλες οργανώσεις όσον αφορά τη διαμόρφωση προτάσεων πολιτικής και πεδίου διεκδίκησης των εργαζομένων.

Επίσης, η έκθεση ΙΝΕΚ και η παρουσίασή της περιέχουν μια σημαντική αναφορά στη παγκόσμια καπιταλιστική κρίση και στις πολύπλευρες μορφές και εκφάνσεις της. Η επερχόμενη περίοδος θα είναι πολύ σημαντική και καθοριστική για τους αγώνες και τη δράση του εργατικού και αριστερού κινήματος σε διεθνές επίπεδο.

Παναγιώτης Παντελίδης

16 Ιανουαρίου 2023