ΑΤΑ, μισθοί και πληθωρισμός: Το συνδικαλιστικό κίνημα στον αγώνα για την εργατική τάξη

του Παναγιώτη Παντελίδη

Πληθωρισμός στη Κύπρο

Ο πληθωρισμός στη Κύπρο όπως και διεθνώς επανήλθε την τελευταία διετία μετά από πολλά χρόνια ίσως και δεκαετίες. Οι πληθωριστικές τάσεις που παρατηρούνται συνδέθηκαν με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας. Εν τούτοις η μεγάλη αύξηση στις τιμές παρατηρήθηκε κατά την περίοδο 2021-2022, πριν την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Υπάρχουν μια σειρά από παράγοντες που αναφέρονται ως αιτίες του πληθωρισμού με διαφορετικές επιπτώσεις όσον αφορά τις κατάλληλες πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν για την αντιμετώπιση του.

Κάποια στοιχεία για τον πληθωρισμό στην Κύπρο και στην ΕΕ δίνονται πιο κάτω:

Σαν αποτέλεσμα του πληθωρισμού ο μέσος πραγματικός μισθός μειώνεται. Από το 2005 ο μέσος πραγματικός μισθός στη Κύπρο όχι μόνο δεν έχει αυξηθεί αλλά έχει υποστεί μείωση.

Επίσης το μερίδιο των μισθών στο συνολικό εισόδημα (κατανομή εισοδήματος) μειώθηκε σημαντικά από το 2005, μια τάση η οποία εντείνεται σε περιόδους πληθωρισμού.

Όσον αφορά τον δείκτη κερδοφορίας, τα στοιχεία δείχνουν σημαντική αύξηση κατά την περίοδο 2005-2020 και επίσης σημαντικές αυξήσεις την τελευταία διετία. Στην ουσία αυτό που έχει συμβεί σε αυτές τις περιόδους είναι μια τεράστια μεταφορά εισοδήματος από τους μισθούς στα κέρδη. Τέτοιου είδους στατιστικά στοιχεία θα πρέπει να χρησιμοποιούνται από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις στις διαπραγματεύσεις για την ΑΤΑ και μισθούς.

Από το 2020 μέχρι το 2022 ο δείκτης κερδοφορίας αυξήθηκε κατά 22% ενώ κατά την περίοδο 2005-2022 αυξήθηκε κατά 84%. Το μερίδιο των μισθών στο συνολικό εισόδημα μειώθηκε από 55% σε 48% ή μείωση 12.7% κατά την περίοδο 2005-2022.

Αιτίες της αύξησης του πληθωρισμού

Μεταξύ των παραγόντων που αναφέρονται για την αύξηση του πληθωρισμού συγκαταλέγονται:

(α) Αύξηση του κόστους ενέργειας λόγω του πολέμου στην Ουκρανία

(β) Αύξηση του κόστους παραγωγής λόγω της διακοπής της εφοδιαστικής αλυσίδας κατά την διάρκεια της πανδημίας

(γ) Αύξηση των μισθών λόγω της αύξησης του τιμαρίθμου

(δ) Αύξηση της ζήτησης μετά το άνοιγμα της οικονομίας και το τέλος της πανδημίας κορονωϊού.

(ε) Αύξηση του περιθωρίου κέρδους από τις εταιρίες λιανικής πώλησης καταναλωτικών προϊόντων.

Μπορεί να φαίνεται λογικό ότι όλοι οι πιο πάνω παράγοντες έχουν κάποιο ρόλο στην αύξηση των  τιμών και στη δημιουργία πληθωριστικών τάσεων. Το θέμα είναι κυρίως εμπειρικό-στατιστικό αλλά και πολιτικό-ιδεολογικό. Για παράδειγμα το ΔΝΤ στην έκθεση του για την Κύπρο αναφέρει ότι ο πληθωρισμός είναι αποτέλεσμα των πιέσεων του κόστους παραγωγής (π.χ. αύξηση στις τιμές ενέργειας). Σε αυτό το πλαίσιο οι προτάσεις του ΔΝΤ επικεντρώνονται στον περιορισμό και μείωση των τιμών.

Εναλλακτικές μελέτες με στατιστικά στοιχεία δείχνουν ένα διαφορετικό μηχανισμό ανόδου των τιμών. Το αρχικό έναυσμα προέρχεται από αύξηση του κόστους, είτε στις τιμές ενέργειας ή στα μέσα παραγωγής λόγω των διακοπών στις εφοδιαστικές αλυσίδες. Σε δεύτερο στάδιο οι εταιρίες παραγωγής και λιανικής πώλησης αυξάνουν τις τιμές σε μεγαλύτερο επίπεδο απ’ ότι δικαιολογείται από την αύξηση κόστους. Η αύξηση των μισθών ακολουθεί σε μια προσπάθεια να αναπληρώσουν τους πραγματικούς μισθούς σε κάποιο βαθμό. Αν αυτή η προσπάθεια δεν πετύχει την πλήρη αναπλήρωση της αγοραστικής δύναμης το αποτέλεσμα θα είναι μείωση των πραγματικών μισθών και αύξηση της κερδοφορίας. Αυτό είναι το φαινόμενο που παρατηρείται και στη Κύπρο και στην ΕΕ. Επίσης διεθνείς μελέτες επιβεβαιώνουν τον μηχανισμό που περιγράφεται πιο πάνω (Γαλλία, Ελλάδα, Βρεττανία). Στη Γαλλία, στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η άνοδος των τιμών οφείλεται κατά 60% στην άνοδο της κερδοφορίας, 10% στην άνοδο του κόστους παραγωγής και 30% στην άνοδο των μισθών. Ο Ηλίας Ιωακείμογλου υποστηρίζει ότι ο πληθωρισμός αποτελεί τη σύγχρονο μέθοδο αύξησης της κερδοφορίας και μείωση των πραγματικών μισθών.

Συνδικαλιστικό κίνημα, προστασία των μισθών και αντιμετώπιση του πληθωρισμού

Ο μόνος τρόπος προστασίας των πραγματικών μισθών σε περιόδους πληθωρισμού είναι η αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή (ΑΤΑ) η οποία να έχει 100% κάλυψη στις αυξήσεις των τιμών και εφαρμογή σε όλους τους τομείς (δημόσιο τομέα, ιδιωτικό τομέα, μετανάστες κλπ). Επίσης ο πληθωρισμός επηρεάζει αρνητικά πληρωμές οι οποίες γίνονται σε τρέχουσες ονομαστικές τιμές και ο οποίες πρέπει να προστατευθούν μέσω ΑΤΑ, όπως συντάξεις, κατώτατο μισθό και επιδόματα όπως το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα.

Όσον αφορά τις πολιτικές αντιμετώπισης του πληθωρισμού η πολιτική που ακολουθείται είναι η αύξηση των επιτοκίων σε διεθνές επίπεδο (ΗΠΑ, ΕΕ) με σκοπό τη μείωση της ζήτησης και τον περιορισμό των μισθών μετά την αναμενόμενη μείωση της οικονομική δραστηριότητας και την αύξηση της ανεργίας. Φυσικά αυτή η στρατηγική έχει και άσχημες αρνητικές παρενέργειες όπως φάνηκε μετά την πτώχευση της SVB, Credit Swisse κλπ. και οι κίνδυνοι αυτής της νέας χρηματοπιστωτικής κρίσης σε παγκόσμιο επίπεδο εξακολουθούν να υπάρχουν. Ο χρηματοπιστωτικός παγκόσμιος καπιταλισμός (financialized global capitalism ) οδεύει προς νέο μεγάλο αδιέξοδο: από τη μια ο πληθωρισμός υπονομεύει την αξία των περιουσιακών στοιχείων και τη δύναμη των δανειστών και έτσι θέτει σε κίνδυνο τα θεμέλια του παγκόσμιου καπιταλισμού και από την άλλη τα ψηλά επιτόκια οδηγούν σε τραπεζικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις λόγω της μείωσης της αξίας των κυβερνητικών ομόλογων στα οποία έχουν γίνει μεγάλες επενδύσεις από το τραπεζικό σύστημα. Αυτή είναι μια δύσκολη ισορροπία την οποία οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις θα προσπαθήσουν να διατηρήσουν με την ελπίδα ότι ο πληθωρισμός σύντομα θα μειωθεί χωρίς η αστάθεια και η κρίση του τραπεζικού τομέα να ξεφύγει εκτός ελέγχου.

Μέσα σε αυτό το δύσκολο και απρόβλεπτο διεθνές περιβάλλον, τι θα μπορούσε να γίνει στην περίπτωση της Κύπρου για το θέμα των μισθών και του πληθωρισμού? Πρώτον, όπως έχει αναφερθεί πιο πάνω, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, στη βάση της ενότητας που έχουν αναπτύξει έχουν την ευθύνη και το καθήκον να προστατέψουν τους πραγματικούς μισθούς σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Αυτός θα είναι ένας δύσκολος αγώνας που θα βλέπουμε να ξετυλίγεται στη Κύπρο τους επόμενους μήνες. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις έχουν ως βασική επιδίωξη την πλήρη επαναφορά της ΑΤΑ στην πρωτύτερη της μορφή και 100% κάλυψη από τις αυξήσεις των τιμών, ενώ οι εργοδότες επιδιώκουν να διατηρήσουν την ΑΤΑ σε μειωμένη μορφή μέχρι την τελική της αποδόμηση. Σε αυτή τη στρατηγική οι εργοδότες βρίσκουν στήριξη από διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς, όπως για παράδειγμα το ΔΝΤ στην πρόσφατη έκθεση του για την Κύπρο. Αυτό που δείχνει η εργασιακή αντιπαλότητα για την ΑΤΑ είναι ότι όταν οι συνδικαλιστικές οργανώσεις κάνουν υποχωρήσεις πολύ δύσκολα μπορούν να επαναφέρουν την πρωτύτερη κατάσταση. Το δεύτερο πεδίο δράσης των συνδικαλιστικών οργανώσεων είναι η επέκταση της ΑΤΑ σε όλους τους τομείς της οικονομίας και την εφαρμογή της στην αναπροσαρμογή των συντάξεων, του εθνικού κατώτατου μισθού και σε επιδόματα όπως είναι το ΕΕΕ. Η Τρίτη δράση των συνδικαλιστικών οργανώσεων σε αυτά τα θέματα  αφορά στην εισήγηση πολιτικών για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού και μείωση των τιμών. Σε αυτά τα πλαίσια οι πολιτικές που θα μπορούσαν να προωθηθούν συμπεριλαμβάνουν:

(α) αυστηρός έλεγχος των τιμών και του περιθωρίου κέρδους σε εταιρίες λιανικής πώλησης και εταιρίες παραγωγής.

(β) παρεμβάσεις της κεντρικής τράπεζας όσον αφορά τον καθορισμό δανειστικών επιτοκίων από τις τράπεζες.

(γ) ενεργειακή πολιτική για την μείωση των τιμών ενέργειας. Αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα με πολλές διαστάσεις αλλά θα πρέπει να προβληματίσει και συνδικαλιστικές οργανώσεις και πολιτικές δυνάμεις.

Αρκετά έντονη συζήτηση για αυτό το θέμα διεξάγεται στην Ελλάδα, εν όψει εκλογών από την οποία η Κύπρος θα μπορούσε να αντλήσει χρήσιμα παραδείγματα.

(δ) Μείωση του ΦΠΑ σε βασικά είδη, στα καύσιμα και στην ενέργεια. Για παράδειγμα η εξαγγελία για μηδενικό ΦΠΑ σε βασικά είδη διατροφής αποτελεί μια κίνηση στη σωστή κατεύθυνση.

Στη διαδικασία διαπραγμάτευσης για την ΑΤΑ, η ενότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων αποτελεί το πιο σημαντικό όπλο των εργαζομένων σε αυτή τη πορεία. Επίσης η αξιοποίηση στατιστικών στοιχείων όπως για παράδειγμα οι τάσεις στη κατανομή εισοδήματος που έχει αναφερθεί προηγουμένως θα δώσει αξιοπιστία στα επιχειρήματα των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Τα θέματα που προκύπτουν από τις συζητήσεις και διαπραγμάτευση για την ΑΤΑ είναι ευρύτερα και εμπεριέχουν διάφορες πτυχές:

• Επαναφορά της ΑΤΑ στο 100% της ισχύς της σε σχέση με την αύξηση των τιμών.
• Επέκταση της ΑΤΑ σε όλους τους τομείς της οικονομίας και κάλυψη της πλειοψηφίας των εργαζομένων (δημόσιο τομέα, ιδιωτικό τομέα όπου έχουν συμφωνηθεί συλλογικές συμβάσεις- η ΕΕ αναφέρει ότι οι συλλογικές συμβάσεις θα πρέπει να καλύπτουν το 80% των εργαζομένων.)
• Εφαρμογή της ΑΤΑ στον εθνικό κατώτατο μισθό, στις συντάξεις και σε κοινωνικά επιδόματα όπως το ΕΕΕ.
• Επαναδιαπραγμάτευση του εθνικού κατώτατου μισθού ούτως ώστε να είναι καθολικός και να μην υπάρχουν εξαιρέσεις, να καθορίζονται οι ώρες εργασίας και ο μηχανισμός αναθεώρησης ο οποίος θα βασίζεται στην ΑΤΑ.
• Πολιτικές αντιμετώπισης του πληθωρισμού όπως αναφέρονται πιο πάνω (έλεγχος στις τιμές και περιθώρια κέρδους, μείωση στις τιμές ενέργειας και στους συντελεστές ΦΠΑ σε βασικά προϊόντα).

Οι πιο πάνω θέσεις θα πρέπει να υποστηριχθούν όχι μόνο από το συνδικαλιστικό κίνημα αλλά και από πολιτικές οργανώσεις της Αριστεράς και να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα εναλλακτικής οικονομικής πολιτικής για ριζικές τομές στη κυπριακή οικονομία και κοινωνία το οποίο να επιδιώκει την στήριξη μαζικών οργανώσεων και της κοινωνίας γενικότερα. 

Παναγιώτης Παντελίδης

7 Μαΐου 2023