Η Γεωπολιτική των Τριμερών Συνεργασιών*

Θεώρησα ότι ο καλύτερος τρόπος να μιλήσω για  τις Τριμερείς Συνεργασίες  σε συντομία είναι να απαντήσω  σε πέντε ερωτήματα.

Ερώτημα 1: Οι συνεργασίες αυτές  αποτελούν συμμαχίες;

Oχι. Πρόκειται για συνεργασίες σε ένα αριθμό τομέων, ο ποιο σημαντικός των οποίων είναι ο ενεργειακός. Είναι σημαντικό ότι μια από τις ρίζες των συνεργασιών είναι οι συμφωνίες για την οριοθέτηση της ΑΟΖ της Κύπρου με αυτές της Αιγύπτου και Ισραήλ. Αυτές οι συμφωνίες είναι που έχουν διασφαλίσει νομικά, και μόνο νομικά,  την κυπριακή ΑΟΖ. Και όχι οι τριμερείς.

Οι τριμερείς συνεργασίες πράγματι συμπεριλαμβάνουν και συνεργασίες στον τομέα της  άμυνας, αλλά απουσιάζει το πιο ουσιαστικό χαρακτηριστικό μιας συμμαχίας,  το οποίο είναι ρήτρα στρατιωτικής αρωγης σε κάποιες συνθήκες.

Ερώτημα 2: Έχει παρασύρει η Κύπρος την Ελλάδα σε αυτές τις συνεργασίες; (Όπως έχουν ισχυρισθεί  γνωστοί σχολιαστές στην Ελλάδα και στην Κύπρο, μετά την υπογραφή των μνημονίων Τουρκίας - Λιβύης).

Οι συνεργασίες έχουν μια σειρά από αίτια ή ρίζες, και μία είναι ο εντοπισμός  των ενεργειακών αποθεμάτων και η οριοθέτηση τους μεταξύ Κύπρου, Αιγύπτου και Ισραήλ. Μια άλλη ρίζα όμως είναι καθαρά Ελλαδο-Ισραηλινή. Οι σημαντικές ημερομηνίες δείχνουν γιατί ενδιαφέρθηκε το Ισραήλ για τον γεωγραφικό άξονα Ισραήλ, Κύπρος, Ελλάδα.

Στις 16 Φεβράρη, 2010 συναντήθηκαν οι πρωθυπουργοί Παπανδρέου και Νετανιάχου στο καφέ Πούσκιν στην Μόσχα, και με την συνάντηση αυτή σημειώθηκε η αρχή της προσέγγυσης Ελλάδας-Ισραήλ. Στις 31 Μαίου, 2010 σημειώθηκε το επεισόδιο Μαβί Μαρμαρά. Ένα μήνα αργότερα, τον Ιούνιο 2010 έγινε επίσκεψη του πρωθυπουργού Παπανδρέου στο Ισραήλ και επίσημη συμφωνία για αναβάθμιση των σχέσεων. Μετά το Μαβί Μαρμαρά, η Τουρκία απαγόρευσε την διέλευση της Ισραηλινής πολεμικης αεροπορίας από τον τουρκικό εναέριο χώρο. Τον επόμενοχρόνο, το 2011,  η Ισραηλινή αεροπορία αξασκείτο στην Ελλάδα, και η Ελληνική στην Νεγκεβ. Σύμφωνα με Ισραηλινές δημοσιογραφικές πηγές, το 2012 η στρατιωτική συνεργασία επεκτάθηκε και στην Κύπρο.

Ερώτημα 3: Κατευθύνονται εναντίον της Τουρκίας αυτές οι συνεργασίες όπως ισχυρίζονται Ερντογάν και Τσαβούσγλου, και ενίοτε υπονοεί η κυπριακή κυβέρνηση;

Εξαρτάται απο ποιου την σκοπιά. Από την σκοπιά του Ισραήλ, και των Ηνωμένων Πολιτειών που στηρίζει τις συνεργασίες,  σίγουρα όχι.

Είναι αξιοσημείωτο ότι  μεταξύ των ριζών της δημιουργίας των συνεργασιών είναι η ίδια η Τουρκία με  αποτελέσματα πράξεων της, ενδεχομένως σκόπιμα. Αναφέρθηκε το σοβαρό επεισόδιο  Μαβί Μαρμαρά. Προηγουμένως είχε συμβεί η δημόσια λεκτική επίθεση του Ερντογάν εναντίον του τότε προέδρου του Ισραήλ, Πέρεζ,  στον Νταβός.

Αυτά τα επεισόδια θα μπορούσαν να ιδωθούν στο πλαίσιο του γεγονότος ότι ο Νταβούτογλου, στο μεγάλο στρατηγικό έργο του “Στρατηγικό Βάθος, ” βλέπει την φιλία και συνεργασία, που είχε εδραιωθεί μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ, ως πρόβλημα για την ΝεοΟθωμανική στρατηγική που προτείνει και αργότερα εν μέρει εφαρμόζει.

 Με την Αίγυπτο επίσης έχουν δημιουργηθεί προηγούμενες σοβαρές αντιθέσεις και ρήξεις λόγω των ιδεολογικών και πολιτικών σχέσεων Ερντογάν-Μόρσι,  και την ρήξη μετά την ανατροπή του Μόρσι από τον Σίσσι.

Ερώτημα 4: Έχουν απομονώσει την Τουρκία οι συνεργασίες; (Όπως έχουν γίνει ισχυρισμοί σε Ελλάδα και Κύπρο).

Με μία έννοια ναι.  Η Τουρκία σίγουρα  ισχυρίζεται ότι έγινε απόπειρα αποκλεισμού της απο την Ανατολική Μεσόγειο, και εν πάσει περιπτώσει επιδιώκει  όχι τόσο  συνεργασία όσο τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου.  Δηλώνει ετοιμότητα να συμφωνήσει θαλάσσια σύνορα με όλους εκτός απο την Κύπρο αλλά με τους δικούς της όρους. Τα μέλη των Τριμερών δηλώνουν ετοιμότητα να συνεργασθούν με την Τουρκία,  αλλά με βάση τον την Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας που η Τουρκία απορρίπτει.  Όλοι οι άλλοι, συμπεριλαμβανομένων ΗΠΑ και Ρωσσίας, υποδεικνύουν την Συνθήκη ως την βάση επίλυσης προβλημάτων και συνεργασίας. Άρα υπάρχει κάποια διπλωματική απομόνωση της Τουρκίας γύρω από αυτό το θέμα.

Από την άλλη η Τουρκία βλέπει τον εαυτό της ως όχι μόνο περιφερειακό αλλά παγκόσμιο πόλο, όπως και οι πιο σημαντικοί παίκτες. Είναι επίσης εμφανές ότι όλοι στην περιοχή  θα ήθελαν να έχουν καλύτερες σχέσεις με την Τουρκία. Από μία άποψη η Τουρκία βρίσκεται στρατηγικά ακριβώς εκεί  που θέλει. Η Ε.Ε., οι ΗΠΑ και η Ρωσσία την αντιμετωπίζουν με όρους ισότητας. Στις σχέσεις της  με Ρωσσία και ΗΠΑ που άνκαι μερικώς συγκρουσιακές και με τις δύο,  δημιουργείται μάλιστα ανταγωνισμός  μεταξύ των δύο για προσεταιρισμό της Τουρκίας.

Ερώτημα 5: Οι Τριμερείς Μπορούν να λύσουν τα προβλήματα μας με την Τουρκία;

Oι Τριμερείς συνεισφέρουν στις σχέσεις μας και στο κύρος μας με χώρες της περιοχής, με την ΕΕ και με τις ΗΠΑ, και αποτελύν πολύτιμη συνεισφορά στην συνεργασία στην περιοχή. Εάν αντιμετωπισθούν αισιόδοξα αποτελούν ένα βήμα προς την δημιοργία κάποιου συστήματος ασφάλειας για την περιοχή. Αλλά ούτε θωρακίζουν την ΑΟΖ μας, ούτε μπορούν να λύσουν τα προβλήματα μας με την Τουρκία. Το μοντέλο της ΕΕ είναι σχετικό μόνο σε ένα βαθμό. Είχε να κάνει με την τότε επιλογή της Γαλλίας για συνεργασία αντι εξοπλιστικού ανταγωνισμού με την Γερμανία και την συνεπακόλουθη ίδρυση της Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα. Από την στιγμή  όμως που η Τουρκία δεν συμμετέχει, οι Τριμερείς έχουν ουσιαστική διαφορά, αν και εμπνέονται από το μοντέλο της Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα.

Υπενθυμίζεται ότι τα προβλήματα με την Τουρκία έχουν οξυνθεί μετά το Κραν Μοντανά. Το επαναλαμβανόμενο ότι τα ενεργειακά έχουν λυθεί σε μεγάλο βαθμό στο κεκτημένο των διαπραγματεύσεων ισχύει μόνο για τους Τουρκοκύπριους και όχι για την οριοθέτηση με την Τουρκία, πρόβλημα που θα παραμείνει και μετά ενδεχόμενη λύση του Κυπριακού. Φαίνεται επίσης ανεδαφικός ο επαναλαμβανόμενος ισχυρισμός ότι «άλλο το ενεργειακό πρόγραμμα και άλλο το Κυπριακό».

Παρά το ότι ίσως για κάποιους  να είναι οφθαλμοφανές, χρειάζεται να επαναληφθεί το ότι  η λύση του Κυπριακού φαίνεται να είναι προυπόθεση για την λύση των προβλημάτων μας με την Τουρκία, συμπεριλαβανομένων των ενεργειακών προβλήμάτων.  Φαίνεται πολυ δύσκολο, αλλά εδώ σημειώνεται η ρήση του Σιμόν Πέρεζ. «Το πρόβλημα με το να κάνεις ειρήνη είναι ότι είναι με τον εχθρό σου που πρέπει να την κάνεις».

*Ομιλία Μιχάλη Ατταλίδη στο συμπόσιο Ζήνωνα ΠοφαΪδη στις 25 Φεβρουαρίου 2020