Κοινωνία και άνθρωποι της τρίτης ηλικίας

Κοιτάζοντας προς τα πίσω παρατηρούμε πως ο ρόλος και η κοινωνική θέση των ηλικιωμένων ανθρώπων δεχότανε τις επιδράσεις των αλλαγών που συμβαίναν στον χώρο της οικονομίας και της εργασίας. Άλλη ήταν για παράδειγμα η κοινωνική θέση και η υπόστασή τους στις προβιομηχανικές κοινωνίες και άλλη στις βιομηχανικές.

Σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε πως ο άνθρωπος της τρίτης ηλικίας παραγκωνίζεται και σιγά-σιγά τίθεται στο περιθώριο. Με άλλα λόγια, αποβάλλεται από την κοινωνία και μάλιστα με τρόπο βίαιο. Αυτή η διαπίστωση είναι αναμφίβολα σκληρή, όμως η σκληρότητά της δεν βρίσκεται στις λέξεις που την εκφράζουν αλλά στην ίδια την πραγματικότητα.

Η εικόνα που έχουν οι άνθρωποι για τα γηρατειά είναι κτισμένη πάνω στην λανθασμένη αντίληψη που λέει ότι ο άνθρωπος σε αυτή την ηλικία είναι μειωμένων πνευματικών και εργασιακών ικανοτήτων· που ταυτίζει τα γηρατειά με την ασχήμια και την αρρώστια· που τα φέρνει σε αντίθεση με τα καλλιεργημένα από την οικονομία της αγοράς ιδεώδη του άντρα και της γυναίκας· που τα παραβλέπει γιατί δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά· και που εν τέλει καταντούν την παροχή σύνταξης να μοιάζει με πιστοποιητικό ανικανότητας και εξόδου από την παραγωγική διαδικασία.

Αυτή η εικόνα δεν απέχει και πολύ από την κυπριακή πραγματικότητα. Η κοινωνία έχει απομακρυνθεί πάρα πολύ από εκείνην προ του 1974. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζει στις πόλεις μέσα σε διαμερίσματα πολυκατοικιών που ορθώνονται η μια δίπλα στην άλλη, ανάμεσά τους οικοδομούνται σήμερα και οι σύγχρονοι πύργοι της Βαβέλ. Ο τρόπος ζωής και οι ανάγκες έχουν αλλάξει άρδην. Το κυνήγι κάλυψης των αυξημένων οικονομικών υποχρεώσεων οδήγησε και οδηγεί τους ανθρώπους σε αποξένωση. Άνθρωπος και κοινωνία συνεχίζουν να αλλάζουν και να γίνονται όλο και πιο απρόσωποι.

Πίσω από αυτές τις αλλαγές βρίσκεται το εργασιακό και οικιστικό περιβάλλον, που με τις καταλυτικές του επιδράσεις στις σχέσεις των ανθρώπων έσπασε και τους ρόλους και τους δεσμούς μέσα στην οικογένεια. Από την μια οι ηλικιωμένοι γονείς συνεχίζουν για όσον καιρό μπορούν να βοηθούν τα παιδιά και τα εγγόνια τους, από την άλλη τα παιδιά τους δεν είναι σε θέση να φροντίσουν τους γέρους γονείς που βρίσκονται στην τελική ευθεία της ζωής τους. Κι έτσι δημιουργήθηκε ένα κοινωνικό πρόβλημα, που έθεσε και θέτει το καυτό ερώτημα τι θα απογίνουν οι ηλικιωμένοι άνθρωποι.

Η λύση δόθηκε εν μέρει με την εισαγωγή φτηνών εργατικών χεριών από χώρες της Ασίας, εν μέρει με την αύξηση του αριθμού των γηροκομείων και εν μέρει με την παροχή φροντίδας από τα παιδιά τους. Όπως καταλαβαίνουμε, οι γέροι γονείς έπεσαν στην ανάγκη φροντίδας από χέρια ξένα. Στην πρώτη θέση βρίσκονται οι φροντίστριες ασιατικής καταγωγής με το λιγότερο οικονομικό κόστος. Ακολουθούν τα γηροκομεία που είναι και ο τελευταίος τόπος διαμονής. Όμως τα γηροκομεία είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, που γύρω τους κτίζεται ένα ολόκληρο δίκτυο προμηθευτών, που σημαίνει ότι πολλές άλλες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις και εργαζόμενοι εξαρτούν το εισόδημά τους από την ύπαρξή τους. Το αποτέλεσμα είναι η μετατροπή του ηλικιωμένου σε αντικείμενο, που χωρίς αυτό παύουν να υπάρχουν εργασιακά όλοι όσοι σχετίζονται με το εν λόγω δίκτυο παροχής φροντίδας.

Σήμερα υπάρχει η επιστήμη της γεροντολογίας και άλλων συναφών κλάδων, υπάρχουν καλύτερες κτιριακές εγκαταστάσεις γηροκομείων, γίνονται επίσης μελέτες και δίνονται προτάσεις που αποσκοπούν όπως λένε στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας. Όλ’ αυτά όμως καθορίζονται και εξαρτώνται από τις εκάστοτε επικρατούσες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες, μα και από πολλούς άλλους παράγοντες. Επίσης, το πιο σημαντικό είναι ότι τούτες οι μελέτες και προτάσεις κινούνται μέσα στο εκάστοτε υφιστάμενο πλαίσιο ιδεών και πρακτικών, που κρατούν και μεταχειρίζονται τους συνταξιοδοτημένους ανθρώπους έξω και αποκομμένα από την υπόλοιπη κοινωνία.

Τούτος ο τρόπος μεταχείρισης των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον τρόπο που ο άνθρωπος αντιμετωπίζει την ζωή του. Κάποτε παρατηρούσε, ανακάλυπτε, εξελισσόταν, δούλευε και παρήγαγε αυτά που χρειαζόταν για να επιβιώσει και να διευκολύνει την καθημερινότητά του. Και ήταν αυτό που τον έκανε να ξεχωρίσει και να απομακρυνθεί από το ζωικό βασίλειο. Σήμερα, εγκλωβισμένος καθώς βρίσκεται μέσα στα απίστευτα επιτεύγματά του, δεν συνειδητοποιεί ότι έχει γίνει υπόδουλος ενός οικονομικού συστήματος που τον έχει απλά μετατρέψει σε μηχανή παραγωγής και κατανάλωσης, ενός μηχανισμού που στήθηκε στη βάση του ατομικού κέρδους και που ποτέ του δεν χορταίνει.

Αυτό το οικοδόμημα πρέπει να γκρεμιστεί. Και το καθήκον βρίσκεται κυρίως στους νέους ανθρώπους. Στο πρόσωπο των γερόντων μπορούν να δουν τους αυριανούς τους εαυτούς και να συλλογιστούν γύρω από το πώς θέλουν να ζουν και το πώς, όταν με το καλόν φτάσουν στην τρίτη ηλικία, θα ήθελαν να ζήσουν μέχρι και την τελευταία στιγμή της ζωής τους. Ας λάβουν σοβαρά υπόψη πως τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης δεν αποτελούν λύση. Ας θυμηθούν επίσης εκείνο το πρωινό του Μάρτη του 2013 που αντί για καλημέρα άκουσαν ότι το τραπεζικό σύστημα βρίσκεται υπό κατάρρευση, και πολύ σύντομα χάθηκαν ασφαλιστικά ταμεία και καταθέσεις, χρεοκόπησαν επιχειρήσεις και νοικοκυριά, χάθηκαν θέσεις εργασίας, ονόμασαν την κλοπή των καταθέσεων κούρεμα, ακολούθησε φτώχεια και γκρέμισμα ονείρων… όλα αυτά αποτελούν βιώματα που βοούν και καλούν σε αφύπνιση.

Ας αντληθούν λοιπόν τα απαραίτητα διδάγματα κι ας ξεκινήσει η δουλειά της αλλαγής του τρόπου οργάνωσης της κοινωνίας. Ας φύγουμε από το εγώ κι ας πάμε στο εμείς και να δημιουργήσουμε τις συνθήκες όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν και να ονειρεύονται, θα παράγουν και θα δημιουργούν για τον άνθρωπο, θα αναπνέουν τον αέρα πραγματικής ελευθερίας, θα θαυμάζουν και θα χαίρονται τα συλλογικά τους επιτεύγματα· και θα φεύγουν από την ζωή με το γλυκό αίσθημα που ευτύχισαν να υπάρξουν.

M. Koλλήσης

23 Ιανουαρίου, 2021